quản lý tòa nhà

Tác giả: Khánh Linh

"Phê" Lào có nghĩ đến...ta?

Lào tạm hoãn xây đập Xayaburi, cái "tít bài" dễ gây nhầm lẫn với những người âu lo cho số phận dòng sông Mekong cả trong và ngoài nước Việt suốt thời gian qua, rằng Lào đã thật sự hoãn việc xây đập.

Sơ đồ thủy điện Xayaburi trên sông Mekong. Ảnh ISC

Thật ra, sự tạm hoãn chỉ là một quyết định rất... tạm thời được đưa ra tại cuộc họp ngày 19.4 của Ủy hội sông Mê Kông (MRC) gồm 4 nước Việt Nam, Lào, Campuchia và Thái Lan, vì chưa thể đi đến một kết luận chung. Chính xác hơn, đó là sự trì hoãn ra quyết định, đẩy lên cho cuộc thảo luận ở cấp bộ trưởng mà thời gian chưa được xác định cụ thể. Chẳng thế mà nhiều báo chỉ giật tít lửng lơ, rằng "chưa quyết định số phận đập Xayaburi".

Xin giải thích thêm để những người chưa đọc về sự kiện này có thể nắm qua: đập Xayaburi là đập thủy điện đầu tiên chuẩn bị được xây dựng ở khu vực hạ lưu sông Mekong. Đập đầu tiên trong tổng số trên chục đập thủy điện dự tính sẽ "xuất hiện" trên dòng sông, thuộc 3 quốc gia Lào (7 đập), Campuchia (2 đập) và Thái Lan (3 đập), vì là đầu tiên nên rất quan trọng, vì nếu đầu xuôi thì rất dễ... đuôi lọt, các đập sau đó sẽ xuất hiện nhanh hơn và khó thận trọng cân nhắc hơn.

Những phản biện về tác hại nếu việc xây đập Xayaburi tạo tiền lệ cho việc xây cả 12 đập với vùng hạ lưu sông Mekong, nghĩa là với cuộc sống của hàng chục triệu người dân trên cả 4 quốc gia đã bắt đầu từ giữa năm ngoái và ngày càng nóng lên từ đầu năm đến nay, xin không nhắc lại để khỏi mất thời gian. Và cũng không ai "cực đoan" đến mức yêu cầu Lào không bao giờ được xây dựng đập Xayaburi, phần lớn họ chỉ đề nghị lùi thời điểm quyết định lại - như Campuchia đề nghị lùi lại 10 năm, và được nhiều sự đồng thuận - để cùng nghiên cứu thật kỹ lưỡng về tác động của hệ thống các đập thủy điện đối với hạ nguồn sông Mekong và tìm ra phương án tối ưu nhất để có những dự án thủy điện mang tính bền vững, ít tác động.

Tiếc thay, bất kể những phản biện rất mạnh mẽ, phía Lào vẫn thể hiện quyết tâm xây dựng đập bằng việc triển khai các công việc chuẩn bị làm đường, vận chuyển vật liệu xây dựng, di dời người dân... từ vài tháng trước khi kết thúc quy trình tham vấn chính thức và phiên họp ngày 19/4 diễn ra.

Nhưng quyết định "tạm trì hoãn quyết định" - dù chỉ là thắng lợi hết sức nhỏ nhoi - đã đạt được, không chỉ do sức ép của các chính phủ liên quan, mà có công lớn do sức ép của các tổ chức xã hội quốc tế khi liên tục đưa ra những kiến nghị, cảnh báo quyết liệt. Theo thống kê, đã có 263 tổ chức thuộc 51 quốc gia phản đối xây dựng đập Xayaburi. 51 quốc gia, con số lớn hơn rất nhiều so với 4 quốc gia trong Ủy hội sông Mekong. Kể cả khi Thái Lan còn "lưỡng lự" trong việc phản đối, vì có lợi ích kinh tế rõ ràng, thì các tổ chức xã hội của Thái Lan không ngần ngại lên án cả chính phủ của mình.

Cuộc sống của những người dân gắn liền với sông Mekong, Ảnh Vietnam Hotels

Trông người lại ngẫm đến ta. Việc xây đập Xayaburi là việc quốc tế (vì dòng sông Mekong không của riêng quốc gia nào) nên được quan tâm nhiều, mà còn khó ra được quyết định. Còn ngay trong đất nước Việt Nam, hàng chục, thậm chí hàng trăm thủy điện lớn nhỏ vẫn đang được triển khai trên rất nhiều những dòng sông dọc miền Trung hay ở miền núi phía Bắc. Một thủy điện không lớn nên không dấy lên dư luận, nhưng hàng trăm thủy điện đã tàn phá không thương tiếc những dòng sông nói riêng, văn hóa và môi trường nói chung, để rồi mỗi năm lại xoay đi xoay lại câu hỏi, có phải thủy điện là một tác nhân lớn khiến cho lũ lụt tàn ác hơn không? Trong khi điện thì vẫn thiếu hụt, cái chúng ta được từ các thủy điện là gì?

Phía Việt Nam đã rất đồng thuận trong đánh giá rằng, Lào chưa có dữ liệu đầy đủ và đáng tin cậy về tác động của con đập này đến cư dân sinh sống quanh vùng, trong đó có đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam. Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và môi trường Nguyễn Thái Lai khẳng định, những thông tin do Lào cung cấp cho Việt Nam còn mang tính định tính, thiếu định lượng, chưa nêu được những tác động xuyên biên giới, ảnh hưởng tới Việt Nam. Bên cạnh đó, cần xem xét con đập này trong tổng thể, 12 công trình thủy điện trên dòng chính. Thứ trưởng cũng cảnh báo cần thận trọng trước khi đưa ra ý kiến về việc xây đập đầu tiên này, không thể để thiếu thông tin mà cứ tiến hành, tạo tiền lệ xấu về sau.

Chà! Có gì đó rất giống cách phản biện đối với việc xây dựng thủy điện nước mình. Giá như Thứ trưởng Nguyễn Thái Lai khi nghe các nhà đầu tư thuyết trình xây dựng hết nhà máy thủy điện này đến nhà máy thủy điện khác mà nhận xét và góp ý với Chính phủ rằng " thông tin còn mang tính định tính, thiếu định lượng, chưa nêu được những tác động, ảnh hưởng tới môi trường, dân sinh của cả khu vực. Yêu cầu các nhà khoa học làm việc nghiêm túc, báo cáo lên Thủ tướng xem xét..." thì tốt biết bao.

Mọi người sẽ dễ dàng đồng thuận rằng, chuyện xây đập Xayaburi không phải của riêng nước Lào, cũng không phải của chuyện chung của "chỉ" những quốc gia có chung dòng sông Mekong, mà là chuyện của cả thế giới. Vậy thì chuyện tất phải suy ra rằng, chuyện xây thủy điện ở Việt Nam, dù là thủy điện nhỏ, trên một con sông nhỏ, thuộc một bản làng nhỏ, không thể lập luận rằng đó là chuyện của riêng bản làng ấy, xã ấy. Mong sớm đến ngày, việc xây dựng các công trình thủy điện ở Việt Nam cũng được chính chúng ta ứng xử khách quan và thận trọng, tôn trọng lợi ích chung - dù coi trọng lợi ích chính mình - như khi ứng xử với đập thủy điện Xayaburi của nước bạn Lào?

Vứt rác là chuyện của...toàn dân?

Thật không phải khi đang bàn chuyện ứng cử Quốc hội và chuyện đập thủy điện Xayaburi của nước Lào anh em, lại bàn đến chuyện... Hà Nội sắp hết chỗ đổ rác. Nhưng quả thật, viễn cảnh "các bãi rác thủ đô đã đầy, đến năm 2012 sẽ không còn khả năng tiếp nhận thêm rác thải. Với lượng rác thải sinh hoạt hiện nay, chỉ sau 3 ngày các bãi rác đóng cửa, nội thành Hà Nội sẽ ngập ngụa", tưởng tượng thôi đã thấy rùng mình, nên lại đành phải viết đôi điều.

Hiện có 3/5 bãi rác ở Hà Nội sắp đầy, Ảnh Dân Việt

Năm 2012, nghĩa là chỉ năm tới, nói rõ hơn là 1 năm nữa thôi, tức là vài trăm ngày nữa thôi, nào có xa xôi gì? Cứ vèo một cái là thấy hết một tuần, rồi một tháng, mới Tết đó mà giờ đã chuẩn bị nghỉ 30/4. Thế mà thông tin ấy vẫn lọt thỏm đi, vẫn chẳng mấy ai để ý. Có lẽ người mình đã quen "việc ai nấy lo", còn mình lo những chuyện to lớn hơn, như chuyện... cụ Rùa là rùa đực hay rùa cái chẳng hạn?

Cũng phải thôi, người ta sẽ lập luận rằng, chuyện Hà Nội sắp hết chỗ đổ rác là chuyện của các cơ quan chức năng, của UBND thành phố, của Sở Tài nguyên môi trường (TNMT) chẳng hạn, chứ tôi thì lo được gì? Cũng như chuyện dọn sạch rác là chuyện của anh chị em công nhân vệ sinh môi trường, còn vứt rác là chuyện của toàn dân, tôi không vứt rác thì anh em vệ sinh thất nghiệp à?

Thế nên, chính quyền cũng rất "biết phận", vẫn tập trung lo việc mở rộng 2 bãi rác quy mô lớn là Nam Sơn và Xuân Sơn, xây thêm nhà máy xử lý rác... là chính, dù lo thì lo thế, chứ tiến độ vẫn rất ì ạch, chẳng hạn như thông tin trên báo Hà Nội mới là sau lễ khởi công, mảnh đất 15 ha của dự án nhà máy Xử lý rác lớn nhất Việt Nam đặt tại ô số 3 của khu Nam Sơn, vốn đầu tư lên đến 39 triệu USD với kỳ vọng, giải tỏa được nguy cơ hết chỗ chôn lấp rác, giờ đây là bãi cỏ dại mọc um tùm, im ắng.

Ngoài ra, chính quyền cũng chỉ biết than thở, rằng lượng rác tăng lên nhiều quá, rằng ý thức người dân còn kém quá... Quả thật, đọc con số lượng chất thải sinh hoạt tăng trung bình 15%/năm, hay lượng rác trung bình một ngày được đưa tới bãi rác Nam Sơn để chôn lấp chỉ là 1.126 tấn, đến năm 2010 đã là 3.372 tấn/ngày, thấy thật sự giật mình. Không lẽ chỉ sau 10 năm mà lượng người ở thủ đô đã tăng gấp đôi? Người không tăng nhiều như rác tăng, thì nguyên nhân ở đâu nhỉ?

Lẽ ra, thay vì chỉ tập trung vào việc mở rộng bãi rác, xây dựng nhà máy, việc Hà Nội nên làm hơn là làm sao để giảm lượng rác hàng ngày, hoặc làm sao để tăng lượng rác có thể xử lý theo kiểu tái chế.

Như thông tin ông Nguyễn Văn Hòa, Tổng giám đốc Công ty môi trường đô thị Hà Nội (Urenco) cho biết thì tới 90% rác thải sinh hoạt của Hà Nội đang được xử lý theo phương pháp chôn lấp, số còn lại tập kết về NM tái chế ở Cầu Diễn để chế biến thành phân hữu cơ vi sinh. "Sở dĩ tỷ lệ chôn lấp vẫn chiếm chủ yếu là do lượng rác thải hữu cơ rất ít ỏi. Nguồn rác này được thu gom được từ các địa bàn thí điểm trong dự án phân loại rác tại nguồn do Cơ quan Hợp tác quốc tế Nhật Bản (JICA) tài trợ và rác tại các chợ", ông Hòa giải thích với PV báo Thanh niên.

Nhớ lại có một thời gian, dự án phân loại rác từ nguồn (3R) do cơ quan hợp tác Quốc tế Nhật Bản (JICA) tài trợ được giới thiệu khá rầm rộ, khiến nhiều người khấp khởi mừng, rằng tới đây người Hà Nội sẽ văn minh... như người phương Tây, sẽ biết bỏ các loại rác khác nhau vào các thùng rác khác nhau, sẽ trân trọng những loại rác có thể tái sử dụng, tái chế. Nhất là khi thấy nhiều nơi đã lắp đặt hệ thống hai thùng rác song song, màu xanh lá cây và màu vàng, gắn biển Rác hữu cơ và Rác vô cơ rất đẹp.

Tiếc thay, những người muốn bỏ rác đúng chỗ phần lớn bất lực, bởi người bỏ rác trước mình đã bỏ lung tung từ bao giờ. Cũng phải thôi, mấy ai hiểu rõ khái niệm hữu cơ, vô cơ đã được học từ thuở nào, còn hình ảnh minh họa trên thân thùng rác thì đã mờ nhạt hoặc rách từ lâu.

Cũng như, dự án phân loại rác tại nguồn chỉ là dự án thôi, dù có 4 triệu USD chứ cả tỷ USD thì cũng chỉ là dự án, hết dự án thì biết làm sao? Dự án được thí điểm tại 4 phường của nội thành Hà Nội, 18.000 gia đình được tập huấn phân loại rác tại nguồn chỉ là những con số bỏ bể, nếu không được nhân rộng theo cấp số nhân mà không cần chờ một dự án khác. Mà dự án thì cũng chẳng phải việc của tôi, của bạn, biết làm sao?

(Tuần VN, 22/4/2011)