Đó là đánh giá của dư luận xã hội về Hội thảo khoa học môi trường liên quan đến Dự án xây dựng thủy điện 6 và 6A trên sông Đồng Nai, do Hội BVTN&MT Việt Nam (VACNE) tổ chức tại Hà Nội, ngày 30/9/2011.
Đây là diễn đàn mở, nhằm làm sáng tỏ những thông tin đang gần đây về những tác động xấu tới môi trường, nếu triển khai Dự án xây dựng Thủy điện 6 và 6A trên sông Đồng Nai.
Cụ thể là: sẽ ảnh hưởng đến khu bảo tồn tê giác Cát Lộc; gây mất nướcBàu Sấu; gây ngập lụt thị trấn Đồng Nai và“thánh địa” Cát Tiên; tác động tiêu cực đến thủy điện Trị An, cũng như mực nước ngầm khu vực hạ lưu…
Mặc dù mưa lớn, do bão số 5 đang đổ bộ vào miền Bắc nước ta, nhưng vẫn có 128 đại biểu tham dự hội thảo này, trong đó có các vị lãnh đạo VUSTA, VACNE và phó Chủ tịch UBND các tỉnh Bình Phước, Đắc Nông, vườn quốc Gia Cát Tiên cùng đại diện nhiều cơ quan Thông tấn, báo chí của Việt Nam.
Ngoài các nhà nghiên cứu chuyên sâu về lĩnh vực môi trường, còn có đông đảo các nhà quản lý, đại diện các Bộ: Tài Nguyên & Môi trường, Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, Công Thương, Bộ Công An và một số tổ chức đoàn thể và địa phương khu vực sông Đồng Nai.
Phát biểu khai mạc Hội thảo, TS. Nguyễn Ngọc Sinh, Chủ tịch VACNE đã thẳng thắn thừa nhận: Mọi việc đều có giá của nó và việc định giá cho môi trường liên quan đến phát triển bền vững là không hề đơn giản. Ông bày tỏ sự cảm ơn và đánh giá rất cao sự đóng góp tích cực và ý kiến khách quan của các cơ quan và cá nhân đối với sự kiện quan trọng này. Chủ tịch cho rằng: nhiệm vụ tư vấn, phản biện xã hội, nhất là các vấn đề liên quan đến môi trường xây dựng thủy điện, trong đó có Dự án thủy điện 6 và 6A trên sông Đồng Nai không chỉ là chức năng của VACNE, mà nó còn là những bức xúc của toàn xã hội, cần phải giải quyết trong thời gian hiện nay.
Với thái độ thẳng thắn và tinh thần trách nhiệm cao đổi với với đất nước, gần 20 báo cáo, tham luận tại Hội thảo đều thể hiện tâm huyết của các nhà khoa học, cán bộ quản lý đối với sự phát triển bền vững của đất nước. Hầu hết các báo cáo đều có những dẫn liệu khoa học, với những lý lẽ phân tích và đánh giá đúng mức về các vấn đề môi trường liên quan đến xây dựng các công trình. Cụ thể là: các công trình thủy điện 6 và 6A có khả năng gây ra những tác động tiêu cực đến môi trường vườn quốc gia Cát Tiên và cần được giảm thiểu. Nhưng hệ lụy của nó không tới mức nghiêm trọng và gay gắt như một số kết luận nóng vội, mà các phương tiện thông tin đã đăng tải trong thời gian gần đây.
Theo phân tích của nhiều chuyên gia: nếu thủy điện 6 và 6A được xây dựng như thiết kế, thì sẽ có khoảng 1/20 diện tích rừng khu Cát Lộc bị mất do ngập nước và không có khả năng tác động lớn như những thông tin đã nêu. Nó chỉ gây ảnh hưởng một phần, tới nơi kiếm ăn của động vật hoang dã và nơi cư trú của chúng, cũng như sinh thái của vườn quốc gia Cát Tiên.
Nó có thể làm giảm số lượng cá thể (động, thực vật trên cạn) nhưng không thể làm giảm số lượng loài động thực vật đặc hữu của vườn quốc gia như một số thông tin đã nêu ra. Ông Nguyễn Đức Luyện, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đắc Nông - nơi chịu ảnh hưởng trực tiếp của Dự án thủy điện này khẳng định: Phần lớn diện tích rừng bị ngập nước (gần 137 ha) khi xây dựng các đập thủy điện 6 và 6 A đều là rừng lồ ô, cây bụi và chỉ có 5 ha rừng giàu. Tổng số thiệt hại về tài nguyên rừng (chủ yếu là gỗ) nếu xây dựng các công trình này sẽ lên tới khoảng 2-3 tỉ đồng.
Hai bậc thủy điện này hoàn toàn biệt lập với Nam Cát Tiên (khu Bảo tồn Đa dạng sinh học cốt lõi của vườn quốc gia) và cách khu bảo tồn đất ngập nước Bầu Sấu khá xa (hơn 25 Km theo đường chim bay), nên tác động của nó không đáng kể (nếu có).
PGS.TS Nguyễn Đình Hòe, trưởng Ban phản biện xã hội của VACNE cho biết: mới đây, thủy điện Đồng Nai 3 đã tích nước tới hơn 5 tháng, nhưng Bàu Sấu vẫn tồn tại. Như vậy, thông tin về: các hồ thủy điện Đồng Nai 6 và 6A làm cạn kiệt Bàu Sấu và Thủy điện Trị An (có dung tích hơn 1,7 tỷ m3) là không thực tế. Vì theo thiết kế: nó chỉ là một đập dâng (không phải là hồ và chỉ có thời gian tích nướcban đầukhoảng 1 tháng, vận hành theo ngày). Nó cũng không thể là tác nhân gây lụt chính cho thị trấn Đồng Nai và“Thánh địa” Cát Tiên như những lời đồn thổi. Ngược lại, nó có nhiều khả năng góp phần làm tăng dòng chảy sông vào mùa hạn, đảm bảo xả nước lớn hơn mức dòng chảy môi trường vào mùa khô hạn. Từ đó, sẽ góp phần nâng cao mực nước trên đập và gián tiếp làm tăng mực nước ngầm trên địa bàn, hạn chế tình trạng thiếu nước gây gắt về mùa khô, lâu nay vẫn thường xảy ra.
Tại Hội thảo này, các nhà khoa học cũng khuyến cáo: phải đánh giá nghiêm túc những cái được và mất về tài nguyên, môi trường trước khi triển khai Dự án này. Nếu có sự “đánh đổi” thì phải hoàn thiện đánh giá tác động môi trường và phải trồng đền bù đủ số diện tích rừng bị ngập, xây dựng đường bảo vệ mới cho vương quốc gia Cát tiên…. Đặc biệt, các cơ quan chức năng phải giám sát chặt chẽ việc tuân thủ các quy định hiện hành về bảo vệ môi trường, quy trình vận hành khai thác, sử dụng nguồn nước, đảm bảo an toàn đạp và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế theo hướng bền vững.
Kết thúc Hội thảo này, các đại biểu đã yêu cầu Hội BVTN&MT Việt Nam cần kiến nghị với các cơ quan chức năng: có thể cho phép triển khai Dự án Thủy điện Đồng Nai 6 và 6A, với những yêu cầu rất cụ thể mà các chuyên gia đã đóng góp tại hội thảo này, nhằm thực hiện tốt mục tiêu: bảo vệ tài nguyên môi trường đi đôi với phát triển bền vững./.
Danh Trường