Ở cù lao Chàm (Quảng Nam) có nhiều điều kì lạ và tốt đẹp, cơ sở cho một cuộc sống an lành và không kém hạnh phúc.
Nguyễn Đình Hòe - VACNE
Cù lao Chảm có trên 30 loại rau rừng ăn lá, rất ngon. Không phải người nào cũng có đủ hiểu biết về tất cả loại rau rừng ở Cù lao Chàm, chỉ một số chị phụ nữ biết rõ các loại rau này. Bữa ăn có món rau rừng luộc chấm mắm nêm hay nấu canh thịt heo nạc thì thường “rất tốn cơm”. Cứ mỗi gắp rau luộc, thực khách có thể gom trên đũa đến 5-7 loại rau. Trong gần 3 chục loại rau, có đến 5-6 loài dương xỉ. Rau rừng ở đây rất ngọt và giòn. Các cây rau đều mọc ở chân núi, trong các trảng cây bụi. Người đi hái rau phải dậy sớm, khoảng 9 giờ sáng là rau đã xuất hiện ngoài chợ. Khách du lịch rất ưa rau rừng Cù lao Chàm, không chỉ ăn tại chỗ, họ còn mua về đất liền, mang về tận Hà Nội hay Thành phố HCM. Điều đặc biệt là những người hái rau rừng có tục lệ không hái kiểu hủy diệt, tức là không bao giờ “vặt trụi” những cây rau họ tìm được, mà chỉ hái tỉa. Đặc biệt là không vặt ngọn mà chỉ hái lá non thôi. Với cách thu hái tằn tiện như vậy, nguồn rau rừng Cù lao Chàm không hết. Cuối xuân đầu hạ là vào mùa chính thu hoạch rau rừng của xứ đảo này.
Cây rau rừng có tên là “rau ngọn đỏ” ở Cù lao Chàm
Cù lao Chàm có trên 200 loài cây mà lá phơi khô đều có thể nấu nước uống thay trà. Ít khi hái đủ 200 loại. người dân địa phương chỉ thu hái chừng 10-15 loại lá là đủ cho một nồi nước trà ngon. Uống trà lá cây rừng rất khỏe người, nhất là khoản “thông thoáng đường tiêu hóa” – sư cụ trụ trì chùa Hải Tạng – ngôi chùa cổ nhất ở xứ Cù lao cho biết. Khi có khách quý đến nhà, người dân Cù lao Chàm mời uống nước lá chứ không mời uống trà, kể cả trà Thái nguyên hay trà Bảo Lộc vốn là loại trà ngon có tiếng trong nước.
Tất cả tro bếp (tro củi – không phân biệt loại củi gì) đều được những người thu mua ve chai đến thu mua hết để chuyển về Hội An bán cho những người làm sợi cao lầu. Ngâm gạo vào tro củi Cù lao Chàm và nước giếng Chăm cổ Bá Lễ Hội An trước khi xay bột, sợi cao lầu mới có vị đậm đà, thơm và giòn đúng kiểu cao lầu Hội An. Nếu dùng tro bếp này bón lạc (đâụ phộng), cây đậu phộng sai củ, đậu phộng chắc và rất thơm ngon. Không rõ cây cối Cù lao Chàm có chất gì khiến tro bếp có giá trị như vậy Không chỉ ngâm gạo với nước tro làm cao lầu, người Cù lao còn gói bánh ú tro (người Bắc gọi là bánh tro) ngon có tiếng và không thể lẫn với bánh ú tro ở vùng khác.
Cù lao Chàm còn sót lại một số giếng nước Chămpa cổ, nước luôn ngọt và không mấy khi cạn. Người dân ở đây sử dụng nước đường ống bắt từ trên núi xuống cho sinh hoạt, nhưng họ thích nấu ăn và đun nước uống từ giếng Chăm cổ. Không rõ người Chăm xưa có cách gì mà rất giỏi tìm ra mạch nước ngọt, ngày nay các nhà khoa học vẫn bó tay.
Nhà không bao giờ phải đóng cửa, kể cả ban đêm, lẫn khi chủ nhà đi vắng. Cổng chỉ có trụ cổng mà không bao giờ có cánh cổng. Nghĩa là cổng chỉ để phân ranh giới, không phải cổng an ninh. Chưa bao giờ có nạn trộm cắp ở xứ Cù lao này. Ra Cù lao Chàm mấy ngày chúng tôi chưa bao giờ nghe tiếng người dân hay trẻ em nói to, cãi lộn hay chử tục. Xe máy cắm nguyên chìa khóa để ngoài đường mấy ngày không mất. Phụ nữ xứ Cù lao giọng nói nhỏ nhẹ, đàn ông Cù lao rất hiền, chịu làm việc nhà đỡ vợ và cũng rất ít lời.
Bến tàu khách ở Cù lao Chàm
Trưa tháng 3 Cù lao Chàm. Màu xanh của biển. Màu xanh của rừng. Gió mát rượi. Nụ cười đôn hậu của người dân. Cù lao Chàm vẫn còn nghèo. Chưa có khách sạn (du khách rất thích ở trong nhà dân theo kiểu “homestay”). Cứ 10 du khách đến Cù lao Chàm thì có đến 4 khách ngoại quốc. Du khách là sinh viên rất đông. Điện máy phát chỉ có từ 19 đến 22 giờ. Nhà cửa còn đơn sơ, đại bộ phận là nhà trệt (không có tầng lầu). Nhưng có lẽ người dân xứ Cù lao này chỉ nghèo tiền, còn những thứ cần cho một cuộc sống an lành đậm tính nhân văn thì Cù lao chàm không hề thiếu./.