“Chỉ cần một nửa trong tổng số 11 triệu ha rừng Trường Sơn là cây thân gỗ thì mõi năm đã bẫy giữ được 22 - 25 triệu tấn CO2, giảm đáng kể hiệu ứng nóng lên toàn cầu. Nhưng không phải ai cũng thấy điều đó”, TS Nguyễn Đình Hòe, giảng viên Kinh tế môi trường Đại học Quốc gia Hà Nội, nhận định.
Khí hậu dãy Trường Sơn biến đổi xấu
Với những nghiên cứu, thống kê và kinh nghiệm của một người đi gần khắp dãy Trường Sơn từ Bắc tới Nam, TS Hòe có đầy đủ bằng chứng của việc phát triển thiếu bền vững qua những hành xử với dãy núi này. Ông nêu, các dự án chuyển đổi rừng sang trồng cây cao su, cây lấy gỗ, cây công nghiệp hiện nay đã làm lãng phí giá trị hệ sinh thái rừng.
Đơn cử, chương trình chuyển đổi hơn 100 ha rừng tự nhiên sang trồng rừng kinh tế tại Tây Nguyên với lối suy nghĩ rừng chỉ là để lấy gỗ, thấy rừng nghèo thì chặt đi trồng cây khác. Đây là cách suy nghĩ quá đơn giản. Trên vùng Tây Nguyên và vùng đất dốc, giá trị dịch vụ hệ sinh thái từ rừng lớn hơn rất nhiều so với giá trị kinh tế.
“Suốt dãy Trường Sơn, các doanh nghiệp thấy vàng là đào, thấy than cũng tận thu, rừng thì chặt đi mà không biết hậu quả sẽ thế nào. Đây là sự phát triển của anh “tiểu nông làm kinh tế”, mỗi bộ ngành có cái nhìn của anh “tiểu nông” khiến dãy Trường Sơn bị “bóc lột” tan hoang”, TS Hòe lo lắng.
Sự “bóc lột” dãy Trường Sơn khiến cho những biến đổi theo chiều hướng xấu đã hiện hữu. Theo một nghiên cứu của TS Phạm Đức Thi và KS Nguyễn Thu Bình, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, biến đổi khí hậu đã thể hiện ở nhiều mức độ khác nhau trên dãy Trường Sơn.
Có thể dẫn ví dụ tại một tỉnh ở vùng núi Bắc bộ, tỉnh Lào Cai. Từ đầu năm 2009 đến tháng 7, tại đây đã diễn ra 8 đợt nắng nóng với nhiệt độ cao nhất đạt 38,50C. Ở “xứ lạnh” Sa Pa nhiệt độ cũng lên cao tới 27,20C. Còn theo Trung tâm dự báo khí tượng Thủy văn Lâm Đồng, khí hậu mát mẻ, trong lành, tài sản lớn nhất của Đà Lạt cũng đang bị đe dọa chưa từng có trong lịch sử hình thành đô thị cao nguyên này.
 |
| Các nhà khoa học khảo sát Vườn quốc gia Bạch Mã, một phần trong dãy Trường Sơn. Ảnh: P.N |
Cân nhắc việc trồng rừng cao su
Theo dự báo kịch bản xấu nhất, biến đổi khí hậu cuối thế kỷ 21 có thể làm 22 triệu dân Việt Nam sống ven biển mất nơi cư trú. TS Hòe phân tích, dãy Trường Sơn tạo ra tính ì của nền khí hậu địa phương làm chậm các tác động tiêu cực do biến đổi khí hậu tạo ra. Thảm rừng trên Trường Sơn làm chậm và giảm nhẹ quá trình lũ lụt, làm hạn chế sự tàn phá của các cơn bão, làm chậm quá trình khô hạn hóa. Hoạt động nâng liên tục của nền địa chất hiện đại trong phạm vi Trường Sơn (trừ các vùng cửa sông) góp phần giảm thiểu hay thậm chí triệt tiêu hiểm họa nước biển dâng cao ở nhiều địa phương ven biển Miền Trung.
GS TSKH Đặng Huy Huỳnh, Hội Bảo vệ Thiên nhiên và môi trường Việt Nam kiến nghị, Chính phủ, Bộ TN - MT, Bộ NN - PTNT, Bộ Công thương và các địa phương cần quan tâm đến các giải pháp về chính sách đầu tư về nguồn tài chính và nguồn nhân lực để rà soát, củng cố và quy hoạch mở rộng hệ thống các khu bảo tồn thiên nhiên và Vườn quốc gia trên dãy Trường Sơn.
Đặc biệt vấn đề quy hoạch sử dụng đất ở Tây Nguyên, trước sự phát triển nhanh diện tích trồng cây cao su, cũng như xây dựng các công trình thủy điện hiện nay ở Tây Nguyên. Dù rằng đã có chủ trương của Thủ tướng Chính phủ, nhưng để thực hiện cũng cần có khảo sát phân tích để quy hoạch đồng bộ hoàn chỉnh một cách tổng thể, trong khi chưa có được sự xem xét thấu đáo giữa lợi và hại việc chuyển một diện tích khá lớn rừng gọi là nghèo kiệt, trong đó có xâm phạm đến diện tích của một số khu bảo tồn thiên nhiên và vườn quốc gia trên dãy Trường Sơn để trồng cao su, hoặc làm thủy điện, trong bối cảnh của biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét ở các tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên.
Kỳ 3: Cứu dãy Trường Sơn: Cần gấp một chiến lược tổng thể