Nguyễn Đình Hòe VACNE

Những cây  bần cổ thụ ở Vạn Ninh Khánh Hòa còn sót lại

        
              Phía Bắc vịnh Văn Phong, trên dải cát nối đèo Cổ Mã với đảo Hòn Gốm là thôn Tuần Lễ thuộc xã Vạn Thọ, huyện Vạn Ninh tỉnh Khánh Hoà. Thôn Tuần Lễ gần đây được khách du lịch và các nhà săn ảnh phong cảnh phát hiện bởi vì ở đó có một khu rừng ngập mặn rất đẹp, gồm toàn cây bần cổ thụ. Không ở đâu như ở Tuần Lễ, tập đoàn cây bần cổ thụ có hình dạng rất cổ quái, với gốc cây to một người ôm không hết, thân vỏ xù xì, cành lá uốn vặn tạo ra nhiều thế rất đẹp, cây nào cũng giống một cây thế (bon sai) khổng lồ, có cây cao đến 10 mét. Vẻ đẹp của rừng bần cổ thụ khiến bất cứ ai đến cũng sửng sốt vì sự sáng tạo tài tình của thiên nhiên nơi đây, và có lẽ đây là khu rừng bon sai tự nhiên duy nhất ven biển Việt Nam. Đáng chú ý hơn đó lại là rừng ngập mặn.

Từ khoảng tháng 12 dương lịch đến tháng 3 của năm sau, vùng Cổ Mã, Tuần Lễ mỗi năm một lần bước vào mùa tố - mùa của một thứ gió khô và rất mạnh, được người địa phương gọi là gió Tu Bông. Tu Bông là một thị trấn nhỏ ven bờ tây vịnh Văn Phong, đối diện với thôn Tuần Lễ. Gió mùa đông bắc hàng năm, tràn qua đồng bằng tỉnh Phú Yên, bị dãy Đèo Cả chặn lại. Gió bị dồn nén ở sườn bắc của con đèo, tăng áp lực và ào ạt tràn qua một khe hẻm cắt ngang con đèo để tạo thành một thứ gió bora dữ dội, ào ạt, khô và xoáy, thường cấp 6 đến cấp 7. Khi giật, gió Tu Bông trở nên dữ dội đến mức xe ô tô qua đây bị lạng tay lái, xe đạp, xe máy không đi nổi, học sinh đến trường có cháu bị gió "ném" qua đường hoặc đẩy xuống ruộng, cây cối không mọc thẳng được mà uốn cong, vặn vẹo như rừng say rượu.Thích nghi với những trận cuồng phong hàng năm của gió tố Tu Bông, rừng bần cổ thụ khoảng 200 năm tuổi ở Tuần Lễ quả thật là một rừng “say” có một không hai: cây nào gốc cũng to nhưng thân không thẳng, cành lá dẻo dai, uốn vặn, phân nhánh rất nhiều lần, tạo ra muôn hình vẻ khác nhau. Rừng ngập mặn cổ thụ Tuần Lễ đã góp phần tạo ra một hệ sinh thái rất đặc thù và đa dạng của vịnh Văn Phong. Đã từng gặp ở vịnh Văn Phong hàng chục loài hai mảnh vỏ bám đáy, kể cả trai ngọc, vẹm xanh, sò huyết; rất nhiều loài cá có giá trị kinh tế như cá mú, cá mó, cá phèn, cá đổng; rồi còn tôm hùm, ghẹ bồng; rất nhiều loài san hô tạo rạn kể cả san hô cứng và san hô mềm, san hô hình khối, hình cành... có đến 128 loài san hô khác nhau; rồi còn hải sâm, ốc bàn tay...

Sự tàn lụi của rừng bần cổ thụ ở Tuần Lễ là do việc mở rộng hệ thống đìa tôm phía ngoài, làm cho sự lưu thông nước biển trong khu rừng ngập mặn giảm hẳn. Có rất nhiều cây chết đứng xen với những cây còn xanh tạo ra một hình ảnh thê lương! Làn khói trắng đục toả ra từ những lò vôi vỏ sò ốc cạnh những thân cây bần cổ thụ chết ngổn ngang là những vết tích buồn của cả một hệ sinh thái cực kỳ đa dạng của vịnh Văn Phong trong quá khứ còn chưa xa.

          Đầu năm 2003 rừng ngập mặn thônTuần Lễ còn 455 cây bần cổ thụ trên 200 tuổi xanh tốt, nay đã chết rất nhiều. Với những gì còn sót lại, tập đoàn cây bần cổ thụ trên 200 năm tuổi ở thôn Tuần Lễ vẫn xứng đáng được liệt vào hàng cây di sản Việt nam và cần được bảo tồn tích cực./.