Vai trò của cộng đồng trong bảo tồn đa dạng sinh học: bài học từ mô hình bảo tồn Cây Di sản
(VACNE) – Đây là tiêu đề báo cáo của Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam tại Hội thảo “Đa dạng sinh học và Giải pháp dựa vào thiên nhiên cho phát triển vùng núi phía Bắc” được tổ chức tại trung tâm tỉnh Thái Nguyên ngày 21/10/2025.
Hội thảo do Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (VUSTA) phối hợp với Trung tâm Con người và Thiên nhiên (PanNature) tổ chức. Hội thảo quy tụ hơn 150 đại biểu đến từ các bộ, ngành trung ương, các chuyên gia, nhà khoa học, tổ chức xã hội và đại diện chính quyền nhiều địa phương miền núi phía Bắc. Sự kiện nhằm tạo diễn đàn đối thoại liên ngành, đánh giá thực trạng và thảo luận giải pháp dựa vào thiên nhiên để phục hồi hệ sinh thái, tăng khả năng chống chịu thiên tai và cải thiện sinh kế cộng đồng.
Ngay báo cáo đầu tiên của phiên họp Sinh kế bền vững và sự tham gia của cộng đồng địa phương, Nhà báo Phùng Quang Chính, Phó Chủ tịch Hội đồng Cây Di sản Việt Nam đã đại diện Hội Bảo vệ Thiên nhiên và Môi trường Việt Nam đã trình bày báo cáo “Vai trò của cộng đồng trong bảo tồn đa dạng sinh học: bài học từ mô hình bảo tồn Cây Di sản”
Báo cáo được sự quan tâm đặc biệt của các đại biểu tham dự với 3 bài học được rút ra từ thực tế 15 năm triển khai với những nội dung chính như sau:
1. Mô hình phát triển thành phong trào vì kịp thời và hợp lòng dân
Báo cáo chỉ ra rằng, mặc dù mô hình bảo tồn Cây Di sản Việt Nam không mới, song lại nhanh chóng lan tỏa và trở thành phong trào được đông đảo tầng lớp nhân dân hưởng ứng. Nguyên nhân là vì mô hình này phù hợp với chủ trương của Đảng, Nhà nước và các công ước quốc tế, đồng thời gắn bó mật thiết với nguyện vọng, khả năng và văn hóa cộng đồng.
Nhờ có cách tiếp cận linh hoạt và trao quyền chủ động cho địa phương, mô hình này được triển khai dưới nhiều hình thức phong phú: từ tổ chức lễ vinh danh, lập “Ban quản lý chăm sóc Cây Di sản”… đến nhân nuôi “hậu duệ Cây Di sản”. Một số địa phương như Phú Thọ và Ninh Bình còn tiến hành số hóa, định danh cây cổ thụ và nghiên cứu chăm sóc, kéo dài tuổi thọ cho cây.
Đặc biệt, sáng kiến “Cung đường Hậu duệ Cây Di sản Việt Nam” tại khu vực Đền Hùng – Phú Thọ đã được cộng đồng chung tay triển khai bằng nguồn lực tự nguyện, thể hiện tinh thần đoàn kết, trách nhiệm và niềm tự hào di sản.
2. Mô hình thành công nhờ sức mạnh cộng đồng
Thành công của mô hình bắt nguồn từ niềm tin và sự đồng thuận của cộng đồng. Toàn bộ quy trình từ xét duyệt, công nhận, mẫu bia đá đến tổ chức lễ vinh danh đều được VACNE công khai, minh bạch và hướng dẫn cụ thể. Nhờ đó, người dân dễ dàng tiếp cận, hiểu và chủ động tham gia.
Nhiều hoạt động được khởi xướng, tổ chức và duy trì hoàn toàn bởi chính cộng đồng địa phương, với sự hỗ trợ chuyên môn, định hướng và khích lệ của Hội.
3. Thành công nhờ sự đồng hành của các nhà hoạt động xã hội và cổ vũ của giới truyền thông
Mô hình bảo tồn Cây Di sản nhận được sự quan tâm và ủng hộ mạnh mẽ của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các chức sắc tôn giáo, các tổ chức quốc tế và giới truyền thông. Nhiều lãnh đạo cấp cao như bà Tòng Thị Phóng, bà Nguyễn Thị Doan, cùng các ông Nguyễn Khoa Điềm, Nguyễn Thiện Nhân, Trương Quang Được, Trương Hòa Bình đã trực tiếp tham dự, gửi hoa chúc mừng hoặc phát biểu động viên các địa phương trong các lễ công nhận Cây Di sản.
Các cơ quan báo chí như VTV, VOV, TTXVN, VTC, Dân trí, Dân Việt, Nhân Dân, Thanh Niên, Tiền Phong, Người Lao Động… cũng đồng hành và đưa tin đậm nét, giúp lan tỏa thông điệp bảo tồn đến khắp vùng miền, kể cả những nơi xa xôi như Trường Sa, Lý Sơn, Côn Đảo, Phú Quốc hay dãy Trường Sơn.
Từ thực tiễn 15 năm triển khai, mô hình Cây Di sản Việt Nam đã khẳng định: bảo tồn thiên nhiên chỉ thực sự bền vững khi cộng đồng được trao quyền, được tham gia và hưởng lợi. Đây chính là bài học quý báu, góp phần hiện thực hóa các mục tiêu của Chiến lược quốc gia về đa dạng sinh học và Khung đa dạng sinh học toàn cầu trong giai đoạn mới.