Mãi sau này, khi dấn thân trên những nẻo đường đời, tôi mới hiểu đó chính là vẻ đẹp của quê hương tôi, một vẻ đẹp thấm đẫm sự nhọc nhằn, vất vả mà chứa chan biết bao tình đất, tình người.
Quê tôi miền sơn cước, núi đồi nhiều, ruộng ít. Ruộng cũng chỉ có vài đám ven suối trong thung lũng là bằng phẳng. Còn lại là ruộng bậc thang.
Những người già trong bản vẫn bảo: xưa kia, những quả đồi này chỉ toàn cỏ hoang, cây dại. Dân bản đã bạt đồi, san đất, đắp bờ, đào mương... Từng nấc, từng tầng, từng bậc. Mùa lại mùa, năm lại năm, đời ông đời cha tiếp đến đời con đời cháu. Thành ruộng bậc thang như ngày nay.
Ruộng bậc thang thật lắm hình nhiều vẻ. Những triền đồi thấp, ruộng như những bậc cấp đều tăm tắp. Những quả đồi chon von, ruộng chỗ thì cong như cánh cung, chỗ lại vòng vèo uốn lượn như dải lụa mềm quấn ngang sườn dốc. Có những mảnh ruộng chỉ rộng vài đường bừa. Có đám chỉ to bằng vài mảnh chiếu, trâu quay đầu còn khó.
Ruộng trên núi, nước để cày cấy cũng lấy từ trên núi. Từ những mạch nước rỉ ra ở những hốc núi, vách đồi, dân bản đã khơi nguồn, thông mạch, xẻ rãnh, đào mương dẫn nước về. Dòng nước len lỏi qua những triền đồi, men theo những sườn dốc cheo leo đến từng chân ruộng. Có chỗ, người ta phải bắc những máng tre nối đôi bờ khe sâu cho nước vượt qua. Thật gian nan, vất vả.
Dân bản còn làm những chiếc cọn đưa nước từ dưới suối chảy ngược lên đồi. Không biết ai là người đã chế tạo ra chiếc guồng nước kiểu này và không biết những chiếc cọn nước của người Tày có được coi là chiếc máy bơm nước đầu tiên của loài người hay không, chỉ biết chắc chắn đó là một thành tựu từ rất xưa của nền văn minh lúa nước, một biểu tượng của sự thông minh sáng tạo, rất đáng tự hào.
Mùa cày, bờ cao bờ thấp được phát dọn sạch sẽ, tươi rói màu đất mới. Nước trắng xóa những tràn ruộng, lấp lánh ánh bạc. Mùa làm cỏ, ruộng như những vành khăn nhung xếp từng nếp xanh mượt. Nhưng đẹp hơn cả vẫn là khi lúa chín. Lớp lớp lúa vàng óng vấn vít quanh đồi, tươi thắm những bình minh, vàng ối những chiều tà, rực rỡ giữa màu xanh của rừng núi.
Khi trở thành một chàng trai áo chàm, tôi một buổi đến trường, một buổi cũng đi ruộng như gái trai trong bản. Cày bừa, gánh phân, làm cỏ, gặt hái... Có những buổi dừng trâu nghỉ giữa buổi cày, đứng trên mảnh ruộng cao ngang trời, nhìn về bản, thấy những ngôi nhà sàn chỉ bé bằng bàn tay, khói lam chiều đang nhè nhẹ lan dài trong thung lũng, tự nhiên trong lòng thấy xốn xang đến lạ. Lúc đó, tôi không hiểu vì sao mình lại có cảm xúc ấy, chỉ cảm nhận được rằng dẫu còn bao nhọc nhằn nhưng mảnh đất này đáng yêu biết mấy.
Hồi còn nhỏ, những buổi chăn trâu ven đồi, nhìn lên những thửa ruộng chót vót trên đỉnh non cao, tôi vẫn thầm nghĩ quê mình chỉ toàn ruộng bậc thang, không bằng những nơi khác. Mãi sau này, khi dấn thân trên những nẻo đường đời, tôi mới hiểu đó chính là vẻ đẹp của quê hương tôi, một vẻ đẹp thấm đẫm sự nhọc nhằn, vất vả mà chứa chan biết bao tình đất, tình người.
(Đại đoàn kết)