(VACNE) - Vừa có dịp quay lại Văn phòng Hội, anh chuyên gia bệnh cây người Úc tên Paul đã hỏi ngay về tình trạng sức khỏe cây Táu hơn 2 nghìn tuổi ở thành phố Việt Trì (Phú Thọ). Hóa ra, không chỉ người Việt, mà cả những người nước ngoài cũng quan tâm tới cây cổ thụ, nhất là sự kiện bảo tồn Cây Di sản Việt Nam.
Thật may, sau cả tháng khu vực phía Bắc mưa phùn rả rích, đã bắt đầu khô ráo, nên VACNE gấp rút tổ chức chuyến đi ngay hôm sau để mọi người cùng tận mắt thăm lại báu vật này và cũng là đáp lại nhiệt tình của anh bạn nước ngoài.
Dù đi nhờ xe nên ngồi hơi chật, xong cả các vị lãnh đạo và nhân viên Văn phòng Hội vẫn hồ hởi, háo hức sau hơn 2 tiếng đồng hồ hành trình.
Xe vừa đỗ, ông Bí thư xã và bà Phó Chủ tịch xã, kiêm Trưởng Ban quản lý Khu di tích, Hội BVTN&MT tỉnh, cùng đông đảo các cụ Hội người cao tuổi ở địa phương đã tề tựu đông đủ, chào đón Đoàn, sau khi nhận được thông tin qua điện thoại.
Sau những cái bắt tay thật chặt và lời mời vồn vã của các vị chủ nhà, nhiều vị khách chưa kịp ngồi, thì các chuyên gia của ta và Úc đã xúm vào quanh gốc cây Táu nghìn tuổi quan sát, chỉ trỏ, bàn tán. Có người còn giơ cao máy ảnh bấm tanh tách. Sau hơn nửa giờ mọi người mới vào ngồi ổn định quanh 3 chiếc bàn kê trước cửa Miếu, để nghe đại diện Ban quản lý Đền trình bày lại quá trình cứu cây.
Đánh giá rất cao những kết quả đã đạt được của cộng đồng địa phương, nhưng anh Paul và các chuyên gia Viện Khoa học Lâm nghiệp cũng chỉ ra những việc cần rút kinh nghiệm ngay để việc chăm sóc cây đạt kết quả tốt hơn. Lúc này, mọi người mới “vỡ” ra nhiều điều rất bổ ích và cho rằng, đây là bài học cho tất cả những người quan tâm.
Trước hết, phải thấy rằng, việc chăm sóc sức khỏe cây cổ thụ không giống việc chăm sóc cây cảnh. Sự khác nhau cơ bản là ở chỗ, cây cổ thụ sống trong hoàn cảnh tự nhiên quen thuộc đã hàng trăm năm, cho nên việc chăm sóc cây cần tập trung vào việc giữ cho môi trường xung quanh cây ít bị tác động nhất.
Chính vì thế, cần tránh xây dựng các công trình, kể cả xây bồn xung quanh gốc cây cổ thụ, gây sự chèn ép có hại cho rễ cây và cố gắng không làm ảnh hưởng đến nguồn nước quanh cây. Đẩy những ống khói nhà máy, lò gạch, các đường giao thông càng xa gốc cây cần bảo vệ càng tốt. Có nơi sử dụng bãi rộng dưới tán cây làm chỗ chứa vật liệu, làm nơi phun thuốc chống mối mọt cho gỗ xây dựng, phun sơn khung cửa,thậm chí đào đứt rễ cây làm móng nhà rồi đổ thuốc chống mối mọt xuống…tức là đã trực tiếp bức tử cây rồi.
Trả lời câu hỏi về việc bón phân cho cây và phun thuốc kích thích ra lá ra hoa cho cây, anh Paul và các chuyên gia cho rằng cần hết sức hạn chế. Nếu nhất thiết phải làm thì cần tính toán cẩn trọng, khoa học. Khi thấy cây quá cằn cỗi và muốn bón phân (kể cả phân vi sinh) cũng cần hết sức thận trọng và phải xác định thật rõ liều lượng bón và cách thức bón như thế nào đối với từng loài cây và vào thời điểm nào? . Không thể đơn giản đọc trên vỏ bao bì một số loại phân ghi mấy kg/cây thế là làm theo. Vì không chỉ mỗi loài cây hấp thu khác nhau với mỗi loại chất, mà trong từng thời kỳ, nó có những phản ứng khác nhau đối với phân bón. Thành phần phân vi sinh cũng có những vấn đề của nó. Cây cổ thụ cũng giống như những người cao tuổi, không phải cứ bồi dưỡng chất bổ là đã tốt. Vấn đề là chất gì cho từng đối tượng cụ thể, bao nhiêu thì đủ và vào lúc nào là hợp lý.Việc sử dụng thuốc kích thích cũng vậy. Nếu chưa thật rõ, thật bảo đảm thì tốt nhất là không nên sử dụng, mà nên tập trung giữ cho môi trường xung quanh cây càng ít thay đổi càng tốt. Các chuyên gia còn khuyến cáo: dùng rơm rạ ủ mục bón cho cây, thu gom quả thể nấm mọc quanh những gốc cây Chò, cây Sao đen, hòa với nước để tưới cho câyTáu sẽ rất tốt. Bởi đây là loại nấm cộng sinh bắt buộc của các loài cây họ dầu.
Nhiều chuyên gia Việt Nam bất ngờ khi anh Paul hỏi, công nhân cắt bỏ cành bị khô do sâu bệnh ở đoạn nào? Và sau khi cắt cành này, chuyển sang cành khác có sử dùng cồn lau sạch lưỡi cưa Không? Nhiều người mới ớ ra và không ít những cái lắc đầu, lè lưỡi.
Thì ra, đây là quy trình bắt buộc ở bên Úc khi cắt bỏ cành sâu cho cây, nhưng ở nước ta lại là vấn đề rất mới. Đấy là chưa nói tới việc vị trí chỗ cắt phải bảo đảm loại bỏ hoàn toàn nấm và sâu bệnh của những chỗ cành bị khô. Trả lời câu hỏi về việc dùng xi măng trám lõi các cây khô mục, hoặc diệt trừ mối …chuyên gia cũng cho rằng đó là việc làm không cần thiết. Bởi phần lõi các cây bị mục ruỗng là phần gỗ đã chết, không cần tác động gì. Dinh dưỡng của cây luân chuyển theo vỏ và phần gỗ sát vỏ cây. Mối mọt, nấm mốc chỉ ăn gỗ chết, không ăn gỗ sống. Còn những loài thực vật ký sinh phần cây còn tươi (tầm gửi, tơ hồng và một số loài nấm ký sinh) thì phải loại bỏ nhanh.
Nghe ra, việc chăm sóc cây cổ thụ, nhất là các Cây Di sản còn nhiều việc phải làm lắm. Hội và anh Paul đang bàn với nhau về một chiến lược chăm sóc bảo tồn Cây Di sản mà như anh thổ lộ, không biết từ lúc nào đã thu hút tâm trí anh. Nhìn cung cách những người dân Trưng Vương Việt Trì bịn rịn chia tay, chúng tôi biết họ rất quý mến anh. Và chúng tôi tin rằng, Paul nhất định sẽ trở lại nơi đây cũng như những Cây Di sản khác ở Việt Nam, bởi chính anh đã chia sẻ điều này trên chuyến xe trở về Hà Nội.
Văn phòng VACNE