Không có ý gì khác đâu, chỉ là vì tôi vừa rời Nha Trang vào mùa xuân này khi được mời đi viết lách dăm câu ba điều. Chắc là mọi người thương cảnh mấy ông già bị lạnh trong đợt rét buốt lịch sử năm con mèo, nên cố ý đưa đến miền nắng gió Nha Trang đấy thôi.
Nguyễn Ngọc Sinh, VACNE
Máy bay chưa chạm xuống sân bay Cam Ranh, bây giờ là sân bay quốc tế hẳn hoi, là đã thấy xôn xao nắng ấm rồi. Và lại xốn xang nữa mới lạ chứ. Chẳng là vào đây, nhớ ngay tới mấy câu thơ ngập ngừng của ông hội viên nào đó.
Ngập ngừng ánh mắt Nha Trang
Khiến cho cơn gió lang thang… ngập ngừng.
Ông ta thì lang thang, nên ngập ngừng, đằng này mình được mời đến hẳn hoi, thì cứ lên xe vào thành phố thôi, mặc người khác ngập ngừng. Con đường đẹp như trong mơ, nhưng những bụi hoa, cây cảnh giữa 2 làn đường trông cứ nhang nhác giống như ở Singapore hay một nước nào đó vùng Đông Nam Á. Chớm vào thành phố, nhìn mãi không thấy cây dầu đôi, nhưng mà vẫn nhớ câu thơ cũng của ông hội viên nọ:
Dầu đôi xanh mãi đến giờ
Đứng canh thành phố bên bờ đại dương
Thế là bị ám ảnh bởi cây cổ thụ, cây di sản. Đáp cáp treo dài nhất Thế giới ra đảo Vinpearland ngọc ngà, đi dọc phố Trần Phú rộn ràng tiếng sóng ngất ngây gió lộng hay đắm mình trong bùn khoáng nóng râm ran dưới chân Tháp Bà, tôi đều nghĩ về Cây Di sản nơi đây. Và ý nghĩ cứ luẩn quẩn loanh quanh như con sóng vỗ vào bờ rồi lại rút ra với toàn các câu hỏi.
Sao người ta không đăng ký để được vinh danh là cây di sản nhỉ. Gợi ý mãi về cây dầu đôi, rồi lại đến nhóm cây bần cổ thụ ngập nước mặn còn sót lại trong tổng số 455 cây được ghi nhận tại thôn Tuần Lễ, Vạn Ninh. Chưa có hồi âm. Hàng trăm cây phi lao cổ thụ dọc phố Trần Phú, mặc dù đã bị cắt tỉa rất nhiều, làm thay đổi hẳn hình dáng tự nhiên, vẫn có thể xứng đáng đứng trong hàng ngũ Cây Di sản Việt Nam.
Cả vùng đất Khánh Hòa và lân cận đâu đâu cũng thấy trôm. Nhưng cây trôm trong khuôn viên Tháp Bà có lẽ tuyệt vời nhất. Theo bảng chữ gắn ngay dưới gốc, người dân nơi đây xác định cây trên 300 tuổi, và gọi là trôm hôi do khi hoa nở có mùi khó chịu. Loài hoa lớn nhất thế giới ở một vườn quốc gia bên Malaixia cũng có mùi không dễ chịu chút nào, nhưng người ta vẫn bỏ tiền của và thời gian để đến chiêm ngưỡng. Bác quét dọn đã rất tế nhị khi để lại mấy cái vỏ quả trôm trên bờ tường hoa. Giá trị kinh tế lớn nhất của trôm (Stereulia Foetida) là ở nhựa của nó (tôi không thích dùng từ mủ). Nhưng gỗ trôm cũng rất có giá, dùng làm bao bì, bột giấy, ván dăm, ván sợi. Cho nên, cây trôm mới xóa đói giảm nghèo, có người chỉ nhặt hạt trôm về thuần hóa cũng đã thành tỷ phú.
Cây trôm đang nói ở đây ngự tại Tháp Bà, ngay trên bậc thang dẫn đến Tháp. Tháp Bà Ponagar (nhiều khi viết là Po Nagar) là di tích lịch sử - văn hóa, là công trình tiêu biểu của nghệ thuật kiến trúc và điêu khắc Chăm. Tháp nằm trên đỉnh ngọn đồi nhỏ, cao khoảng 50m ngay bên cửa sông Cái Nha Trang lồng lộng gió. Theo một số tác giả, những cấu trúc xây dựng đầu tiên ở đây có niên đại đầu thế kỷ IX, còn tháp chính có niên đại khoảng thế kỷ XI. Như vậy, cây trôm đền Tháp Bà với niên đại trên 300 tuổi, sinh sau đẻ muộn hơn nhiều. Nhưng nhân chứng sống này có lẽ cao tuổi nhất chứng kiến những bi hùng xảy ra với dân tộc chủ nhân Tháp Bà. Chỉ như vậy thôi, cây trôm đó đã đáng được vinh danh Cây Di sản Việt Nam.
Càng yêu Nha Trang, càng muốn những cây dầu đôi, những rặng phi lao cổ thụ, cây trôm hôi Tháp Bà, những cây bần nước mặn Tuần Lễ,… được vinh danh, để thêm một lần, cộng đồng chiêm ngưỡng, đồng lòng chăm sóc đại thụ vô giá. Những cây cau vua đang tràn ngập các khu nghỉ mát, những hàng anh đào đang lăm le xâm lấn đình chùa miếu mạo, những cây phi lao bị cắt tỉa quá mức, những hàng hoa giấy được bắt chước xắp đặt theo nước ngoài,…không phải không đẹp, không đáng yêu. Nhưng tôi vẫn thấy nao nao thế nào ấy.
Ta đâu có ngại khi tôn vinh Alexandre Yersin nơi đây, các cô gái đẹp khắp 5 châu từng về chốn này khoe sắc, nhà hàng Thùy Dương Nga độc quyền món salad nổi tiếng với dàn nhạc sống Nga, các khách sạn nhà hàng toàn mang tên Anh, Mỹ… Vậy nên, càng cần vinh danh Cây Di sản Việt Nam ở đây.
Ơi Nha Trang, mùa Xuân sau lại về
Vẫn những nụ cười ánh mắt say mê
Và gió lộng và nắng vàng rực rỡ
Và những hàng cây đón sóng vỗ về
Ơi bần, trôm, ơi phi lao cổ thụ
Bao nhiêu xuân về gốc sần nẩy nụ
Mãi xanh rờn cùng gió biển Nha Trang
Vinh danh rồi Cây Di sản Việt Nam.