Hôm nay, ngày 11/8/2009 Văn phòng Hội BVTN&MT Việt Nam đã mời các thành viên của Nhóm Cố vấn và Nhóm Nghiên cứu Dự án Quyền tiếp cận môi trường (TAI) của Việt Nam đến họp bàn về việc chuẩn bị đón và làm việc với các chuyên gia quốc tế nhằm đánh giá kết quả và tổng kết TAI quốc tế.
GS. Võ Quý, GS. Lê Thạc Cán, GS. Trần Hiếu Nhuệ, TS. Phạm Văn Tân và nhiều thành viên thuộc 2 nhóm trên đã đến dự họp. Cuộc họp diễn ra rất sôi nổi, chất lượng. Các thành viên đã đóng góp nhiều ý kiến quan trọng bổ sung cho báo cáo của Chủ nhiệm Dự án. Với sự đồng tình cao độ, các nội dung chính của báo cáo được thông qua như sau:I. Quá trình thực hiện dự án đánh giá TAI ở Việt Nam:
Năm 2006, với sự giúp đỡ của Viện Môi trường Thái Lan (TEI), lần đầu tiên Việt Nam tham gia đánh giá quyền tiếp cận môi trường của công chúng tại Việt Nam. Chương trình đánh giá do Hội BVTN&MT Việt Nam chủ trì, được tài trợ chủ yếu bởi Viện Nghiên cứu quốc tế (WRI), hỗ trợ tích cực bởi TEI và IUCN Việt Nam và sử dụng công cụ phần mềm TAI quốc tế.
Tháng 4/2006, các chuyên gia của Hội BVTN&MT Việt Nam được mời tham dự Hội nghị - Tập huấn về TAI tại Băng Cốc. Tháng 6/2006, Hội thảo - Tập huấn về TAI được thực hiện tại Hà Nội với sự giúp đỡ của TEI và IUCN Việt Nam về kinh phí cũng như giảng viên.
Tại Hội thảo, Nhóm đánh giá TAI Việt Nam đã được hình thành, Danh mục 20 nghiên cứu điển hình được lựa chọn và hơn 40 học viên đến từ 14 tổ chức khác nhau được tập huấn về phương pháp luận để tham gia Nhóm đánh giá TAI quốc gia. Một buổi của Hội thảo được giành cho phần làm việc với Ban Cố vấn, bao gồm 18 quan chức từ các cơ quan quản lý về môi trường và phát triển bền vững, IUCN Việt Nam và một số vị đứng đầu của các tổ chức phi chính phủ có liên quan. Hội thảo đã nhận được nhiều ý kiến tư vấn quý giá của Ban Cố vấn về việc triển khai đánh giá ở Việt Nam.
Sau Hội thảo, phần mềm ứng dụng TAI đã được nhóm chuyên gia tại Văn phòng VACNE dịch sang tiếng Việt với sự hỗ trợ của IUCN Việt Nam, tạo thuận lợi cho 20 nhóm nghiên cứu điển hình thực hiện đánh giá độc lập theo đúng các quy định của phần mềm TAI. Việc nghiên cứu theo nhóm được tiến hành từ tháng 9/2006 đến tháng 3/2007. Sau khi có kết quả nghiên cứu của các nhóm, trong hai tháng 4 và 5/2007, nhóm chuyên gia tại VP VACNE đã thực hiện việc tổng hợp, phân tích và xây dựng báo cáo đánh giá TAI Việt Nam.
Song song với hoạt động nghiên cứu, đánh giá, hàng loạt các cuộc họp, hội thảo nhằm giới thiệu về TAI, dự án TAI Việt Nam cũng như kết quả đánh giá TAI tại Việt Nam đã được thực hiện, bao gồm:
- Hội thảo "Cộng đồng tham gia quản lý môi trường" ở Đà Nẵng vào tháng 11/2006 nhằm giới thiệu về TAI và dự án TAI tại Việt Nam.
- Tại cuộc họp hàng năm của ISGE (International Support Group for Environment), Bộ TN&MT, tháng 1/2007, VACNE đã có thư kiến nghị ISGE thành lập nhóm hỗ trợ các hoạt động của cộng đồng và hỗ trợ Việt Nam tham gia sớm vào PP10.
- Hội thảo tại TP HCM tháng 4/2007 và tại Huế tháng 5/2007 giới thiệu dự án TAI và kết quả đánh giá TAI tại Việt Nam.
- Hàng loạt cuộc họp vào các tháng 6 và 7/2007 lấy ý kiến đóng góp của các thành viên Nhóm nghiên cứu TAI và Ban Cố vấn vào các dự thảo báo cáo TAI Việt Nam.
- Họp tư vấn vào tháng 8/2007 với Nhóm nghiên cứu và Ban Cố vấn để lấy ý kiến hoàn thiện báo cáo TAI Việt Nam.
Cùng với quá trình hoàn thiện báo cáo TAI, trong tháng 8/2007, Nhóm nghiên cứu TAI Việt Nam cũng đã soạn thảo, in ấn và phát hành trong cả nước cuốn "Cộng đồng với môi trường". Cuốn sách được biên soạn dựa trên kết quả của dự án TAI dưới dạng ngắn gọn, dễ hiểu để phục vụ rộng rãi công chúng tại Việt Nam.
Tháng 12/2007, các sản phẩm của dự án bao gồm báo cáo chi tiết bằng tiếng Việt, báo cáo tóm tắt bằng cả hai thứ tiếng Việt và Anh và danh mục các nghiên cứu điển hình có chú thích bằng tiếng Anh và tiếng Việt đã được nộp cho Ban Thư ký TAI quốc tế và Viện Môi trường Thái Lan.
II. Kết quả áp dụng TAI ở Việt Nam
Dự án TAI với kinh phí hạn hẹp và thời gian thực hiện không quá 2 năm chỉ là một hoạt động nghiên cứu nhỏ, rất khó có thể đánh giá những kết quả trực tiếp, đặc biệt trong tình hình Việt Nam đã và đang có nhiều hoạt động cùng theo hướng này. Tuy nhiên, có thể đưa ra một số nhận định ban đầu, mang ý chủ quan của Nhóm Nghiên cứu. Sau đây là những kết quả chính:
1. VACNE hoàn thành nhiệm vụ quốc tế
Trong thời gian 2 năm thực hiện Dự án quốc tế về TAI, VACNE đã khắc phục nhiều khó khăn, trở ngại, hoàn thành đúng thời hạn các nhiệm vụ được giao. Báo cáo của các nghiên cứu điển hình (20), Báo cáo quốc gia đã được cập nhật vào hệ thống kết quả nghiên cứu chung. VACNE cũng hoàn thành các công việc khác được Dự án quốc tế phân công.
2. VACNE được tăng cường năng lực
Hàng chục nghiên cứu viên thuộc hơn 10 đơn vị Hội thành viên trong nhiều ngành nghề và ở nhiều địa phương khác nhau đã thực hiện các nghiên cứu điển hình một cách rất nhiệt tình và có kết quả. Các lớp tập huấn, việc lựa chọn đối tượng nghiên cứu, việc thu thập thông tin, việc xử lý dữ liệu theo lập trình của Dự án quốc tế, đặc biệt là các dịp điều tra mang tính xã hội và các tọa đàm đều là những cơ hội tốt để các hội viên VACNE trưởng thành. Sự liên kết trong quá trình điều tra nghiên cứu giữa các nhóm nghiên cứu của VACNE cũng được tăng cường.
3. Quan hệ giữa VACNE và các đối tác được củng cố
Việc lựa chọn các đối tác chiến lược và việc thành lập Nhóm cố vấn đã củng cố thêm mối quan hệ hợp tác giữa VACNE với các cơ quan Nhà nước, với các tổ chức NGO' quốc tế và khu vực. Đây là kết quả quan trọng mà VACNE đã được thụ hưởng, Đây cũng là xúc tác tốt để tạo điều kiện cho VACNE thực hiện các nhiệm vụ khác.
4. Kiến nghị tham gia Mạng lưới PD10 và thực hiện TAI
Trong quá trình thực hiện TAI, VACNE đã nhiều lần đề cập đến Dự án này ở các diễn đàn liên quan. Tập trung cao độ là kiến nghị bằng văn bản của VACNE cho Nhóm hỗ trợ quốc tế về tài nguyên và môi trường (ISGE), một tổ chức hợp tác do Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường và Đại sứ một nước tham gia đồng chủ tịch. Kiến nghị của VACNE liên quan đến việc đề nghị Việt Nam gia nhập Mạng lưới PP10 và tổ chức thực hiện việc đánh giá về môi trường theo phương pháp TAI. Không thể nói là các kiến nghị này bị lãng quên vì có nhiều biểu hiện cho thấy điều ngược lại.
5. TAI góp phần truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng
· Toàn bộ phương pháp và kết quả nghiên cứu TAI (tiếng Anh và tiếng Việt) đều được đăng tải trên trang web "www.vacne.org.vn" của Hội. Trang Web này luôn được đánh giá là hoạt động tốt trong hệ thống 100 triệu trang Web hiện nay, xếp hạng theo Alexa thường từ thứ 500.000 đến 1.500.000.
· Nhiều bài báo, tạp chí lấy kết quả từ TAI được đăng trên các báo, tạp chí trong nước.
· Việc tổ chức 3 hội thảo phổ biến về TAI ở Hà Nội, Huế, TP Hồ Chí Minh với sự tham gia của hàng trăm người là các cơ hội để quảng bá tốt về kết quả của TAI. Các báo cáo này cũng từng được trình bày ở một số hội thảo khoa học liên quan khác.
6. Đã có những chuyển biến tích cực có thể có liên quan đến TAI
· Đề án điều tra nghiên cứu của Bộ Tài nguyên và Môi trường có tên gọi "Tăng cường năng lực cộng đồng trong bảo vệ môi trường" dự kiến đưa ra một Nghị định của Chính phủ, lấy cấu trúc cơ bản của TAI làm nền tảng (thông tin, sự tham gia, bình đẳng tư pháp và tăng cường năng lực cộng đồng). Đề án hiện đang hoàn thiện và kết thúc trong năm 2009.
· Quốc hội đang xem xét dự thảo một luật mới là Luật tiếp cận thông tin, tất yếu trong đó có thông tin môi trường.
· Viện nghiên cứu quyền con người, với sự phối hợp của IUCN và VACNE, triển khai một đề tài nghiên cứu về quyền tiếp cận môi trường. Viện vừa xuất bản tài liệu "Các văn kiện quốc tế và luật của một số nước về tiếp cận thông tin" (520 trang), trong đó có Công ước Aarhus về tiếp cận thông tin, sự tham gia công chúng trong việc ra quyết định và tiếp cận tư pháp trong các vấn đề môi trường. Công ước này có sự giới thiệu của VACNE, rất gần với TAI.
· Trên các diễn đàn trao đổi gần đây, tiếng nói của các diễn giả về các vấn đề môi trường ngày càng nhiều, đa dạng, sâu sắc, có cơ sở lý luận và thực tiễn. Đồng thời, sự tham gia của cộng đồng vào các hoạt động BVMT và PTBV ngày càng mạnh và có hiệu quả, đóng góp ngày càng tích cực vào sự nghiệp BVMT và PTBV của Việt Nam.
7. TAI xâm nhập vào học đường
· Người đọc Web của VACNE, trong đó có nhiều sinh viên các trường đại học, rất quan tâm trao đổi về các vấn đề liên quan đến TAI.
· Gần đây, VACNE nhận được lời cảm ơn từ một sinh viên vừa tốt nghiệp Thủ khoa Môi trường Đại học khoa học tự nhiên thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội với luận văn tốt nghiệp có tên gọi "Xây dựng chỉ số tiếp cận thông tin môi trường nước địa phương (ALWELL) và thử nghiệm áp dụng tại 3 xã ven đô huyện Thanh Liêm tỉnh Hà Nam".
· Theo thông tin nhận được, giảng viên nhiều trường đại học cùng dự kiến hướng dẫn sinh viên nghiên cứu theo TAI.
III. Kiến nghị những vấn đề tiếp tục nghiên cứu thực hiện:
1. Đề nghị các ngành, các địa phương tạo điều kiện tiến hành một số nghiên cứu, áp dụng phương pháp TAI trong hoạt động thực tiễn;
2. In ấn, phân phát các tài liệu về phương pháp và kết quả thực hiện TAI tại Việt Nam;
3. Tăng cường Nhóm Cố vấn và Nhóm Nghiên cứu để có thể tiếp nhận pha 2 của Dự án quốc tế TAI, sẵn sàng tham gia pha 2 của Dự án;
4. Nghiên cứu cụ thể hoá các chỉ tiêu đánh giá của TAI cho các đối tượng cộng đồng khác nhau, thử nghiệm áp dụng, trên cơ sở đó đóng góp về mặt lý luận cho TAI quốc tế;
5. Kiến nghị các Nhà tài trợ hảo tâm tiếp tục cấp kinh phí cho Dự án TAI quốc tế mở rộng phạm vi áp dụng thường xuyên, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững ở tất cả các quốc gia trên thế giới.
Văn phòng VACNE