Những người cao niên hiện nay ở làng Xuân Vũ, xã Ninh Vân, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình (Cố đô Hoa Lư) không ai biết cây thị to cao, đứng sừng sững xanh tốt trước sân đình làng có từ bao giờ.
Người dân làng Xuân Vũ cho hay, cụ ông thọ nhất làng sống gần 100 tuổi mới mất cách đây không lâu khi còn sống kể lại, ngày còn nhỏ cụ đã được ông nội mình kể về "cụ thị" ở sân đình.
Ông Vũ Ngọc Tuyên - Chủ tịch UBND xã Ninh Vân - chia sẻ, cây thị trước sân đình làng Xuân Vũ có từ lâu đời và được người dân trong làng bảo vệ như báu vật. Mọi người thường xuyên chăm sóc nên cây luôn xanh tốt quanh năm, ra hoa và kết quả đúng mùa.
Để bảo vệ "cụ thị", dân làng đã đầu tư xây dựng tường đá xung quanh. Từ thân cây các chùm rễ vươn ra bám chặt vào lòng đất tạo nên thế vững chãi khó có thể bị xô đổ. Ngay bên dưới gốc thị, người dân cũng đặt nhiều ghế đá để dân làng ngồi nghỉ ngơi hóng mát.
Chủ tịch UBND xã Ninh Vân cho biết thêm, để biết đúng tuổi của cây thị, đại diện thôn, chính quyền xã phối hợp với ngành văn hóa và cơ quan chức năng đã khoan vào thân cây để xác định tuổi.
"Cây thị có tuổi đời gần 300 năm, hiện nay vẫn chưa được công nhận là cây di sản. Địa phương rất mong muốn "cụ thị" của làng Xuân Vũ được công nhận, ghi danh vào danh sách những cây di sản Việt Nam để được bảo tồn, lưu giữ cho muôn đời sau", ông Tuyên nói.
Cây thị cổ này có gốc to cả chục người ôm không xuể. Chiều cao của cây gần 20m với độ phủ tán lá gần 50m. Hàng ngày người dân làng Xuân Vũ thường đến nghỉ ngơi, hóng mát dưới gốc cây thị. Người dân trong làng yêu quý và xem "cụ thị" như báu vật vô giá vì đã gắn bó với biết bao thế hệ dân làng.
Một cụ bà năm nay đã 83 tuổi chia sẻ, sáng sớm và chiều mát, ngày nào bà cũng đến gốc cây thị ngồi hóng mát và trò chuyện với những người bạn già.
"Cây thị che chở cho dân làng chúng tôi những năm tháng bom đạn, khi hết chiến tranh thì chắn bão táp mưa sa. Từ người già cho đến trẻ em ở làng đều chăm sóc cây như một thành viên không bao giờ thiếu trong đời sống hàng ngày", cụ bà tâm sự.
Sống qua hơn 3 thế kỷ, thân chính của "cụ thị" đã bị mục rỗng ruột vì mối mọt. Cả chục em bé có thể chui vào bên trong thân. Những năm tháng chiến tranh Mỹ ném bom, dân làng đã chui vào gốc cây thị để tránh hiểm nguy. Từ gốc chính này tỏa ra nhiều thân cây to, cành lá xum xuê tỏa bóng rợp mát cả góc sân đình rộng hơn trăm mét vuông.
"Gắn bó với biết bao thế hệ dân làng, cây thị ở sân đình như người bạn quen thuộc. Ai dù đi làm công việc gì khi về cũng đến gốc cây thị cũng ngồi hóng mát rồi mới về nhà. Hay những người đi làm xa, xa quê hương lâu năm, khi trở về quê cũng đến ghé thăm cây thị để tìm lại ký ức xưa của tuổi thơ nô đùa bên gốc thị", anh Đinh Đức Yên (56 tuổi) chia sẻ.
Mỗi năm đến mùa quả, cây thị sống gần 3 thế kỷ ở làng Xuân Vũ lại chĩu chịt quả. Cây thị ra hai loại quả dẹp và tròn, đều rất thơm và ăn rất ngon. Điều đặc biệt, dân làng không ai trèo cây hái quả thị để ăn. Chỉ những quả nào chín rụng xuống còn đẹp bà con mới mang về để ngửi cho thơm.
Hàng trăm năm qua, dân làng vì yêu quý "cụ thị" mà đời này sang đời khác cùng nhau bảo vệ, nâng niu, chăm sóc...