(VACNE) - Mù u, còn gọi là cây Cồng, hay Hồ đồng. Tên khoa học: Calophyllum inophyllum L., họ Măng cụt (Clusiaceae). Đây là cây của vùng Malaysia và Châu Ðại Dương.
Ở Việt Nam, cây này mọc hoang trong vùng núi thấp ở các tỉnh Trung Bộ, Đông và Tây Nam Bộ. Nó cũng thường được trồng làm cây bóng mát.
Mô tả: Cây gỗ, cao tới 20-25m, đường kính thân 30-35cm, hoặc hơn. Cành non nhẵn, tròn. Lá mọc đối, phiến dày, cứng, hình trái xoan hẹp, dài 10-17cm, rộng 5-8cm; nhiều gân phụ song song và gần như vuông góc với gân chính; cuống lá dày và dẹt. Cụm hoa là chùm ở nách lá hay đầu cành, mang 5-10 hoa màu trắng hay vàng cam. Hoa có 4 lá đài, 4 cánh hoa; nhiều nhị, chỉ nhị mảnh; bầu tròn, vòi nhuỵ dài. Quả hạch hình cầu, khi chín màu vàng nhạt, chứa một hạt có vỏ dày, cứng. Mùa hoa: tháng 8-9, quả: tháng 10-11.
Hình 1 và 2: Quả và hoa Mù u
Bộ phận dùng: Hạt, dầu hạt, nhựa cây, rễ và lá. Hạt dùng tươi hay ép lấy dầu. Nhựa thu quanh năm, phơi khô, tán bột. Quả chín từ tháng 10-2. Rễ, lá thu hái quanh năm, phơi khô.
Thành phần hóa học: Hạt mù u chứa dầu, có thể đến 71,5%, gồm hai thành phần: dầu béo và nhựa. Dầu hạt chứa các acid palmitic, stearic, oleic, linoleic. Ngoài ra, cây Mù u còn có các calonolid và calophylolid, các inophylum A, B, C, D, E, P, G,…và acid calophylic.
Công dụng: Nhựa Mù u có vị mặn, tính rất lạnh; có tác dụng gây nôn, giải độc, bụng đầy trướng. Dầu Mù u có tác dụng chống oxy hóa, tiêu sưng, chống viêm, giảm đau, kháng khuẩn, kháng nấm. Vỏ làm se, săn da. Lá độc đối với cá. Nhựa Mù u dùng bôi ngoài da làm tan các chỗ sưng tấy, làm lành sẹo, trị bỏng, mụn nhọt và các mụn tràng nhạc không tiêu, vết loét nhiễm trùng. Dầu Mù u dùng bôi trị ghẻ, nấm tóc và các bệnh về da nói chung, chữa viêm dây thần kinh trong bệnh hủi, các vết thương, thấp khớp. Vỏ cây dùng trị bệnh đau dạ dày và xuất huyết bên trong.
Một số bài thuốc có Mù u:
1. Chữa mụn nhọt, lở, ghẻ: Hạt Mù u giã nhỏ, thêm vôi, đun sôi để nguội làm thuốc bôi. Hoặc dầu Mù u trộn với vôi, chưng nóng lên để bôi.
2. Giải độc: Hoà nhựa Mù u vào nước, uống nhiều lần sẽ gây nôn mửa. Nếu không có nhựa thì dùng 120g gỗ Mù u chẻ nhỏ, sắc uống nhiều lần.
3. Chữa chảy máu chân răng, tụt lợi, chân răng lộ ra: Rễ Mù u và rễ Câu kỷ (Rau khởi) liều lượng bằng nhau, sắc nước, ngậm nhiều lần.
TSKH. Trần Công Khánh (VACNE)