Hưởng ứng sự kiện Bảo tồn cây Di sản do Hội Bảo vệ thiên nhiên môi trường Việt Nam khởi xướng, nhằm tôn vinh những cây cổ thụ có giá trị về khoa học, cảnh quan, môi trường, văn hóa, lịch sử; góp phần bảo vệ các nguồn gen cây tiêu biểu của nước ta, mới đây đoàn khảo sát do ông Đinh Ngọc Hải, chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên môi trường tỉnh Cao Bằng dẫn đầu đã phát hiện cây gỗ Nghiến vào loại cổ thụ nhất Việt Nam.
Cây nghiến này mọc ở ven đường mới mở, vào bản Lũng Tủng, xã Kim Loan huyện Hạ Lang (cách thị xã Cao Bằng gần 70 km) có chiều cao khoảng 50 mét, có đường kình thân gần 2,5 mét (6 người ôm không xuể), có tuổi đời tới gần 1.000 tuổi. Đồng bào dân tộc địa phương (Tày Nùng) gọi cây gỗ nghiến là "Co mạy diển" và cho biết: rừng có núi đá vôi ở địa phương mọc rất nhiều loại cây này và chúng xanh tốt quanh năm. Tất cả 12 huyện, thị xã của tỉnh Cao Bằng đều có cây gỗ nghiến. Đặc biệt, ở các huyện: Nguyên Bình, Thạch An, Phục Hoà, Quảng Uyên, Trà Lĩnh...cây nghiến mọc dày đặc thành rừng, có rừng rộng hàng chục héc ta. Hiện nay, tại huyện Hạ Lang cách thị xã Cao Bằng 72km có rất nhiều cây gỗ nghiến cổ thụ. Một trong những cây
nghiến tiêu biểu, đại diện cho những cây sống lâu năm nhất ở tỉnh Cao Bằng là cây nghiến này.
Mặc dù chưa có điều kiện nghiên cứu, đo đạc chính xác, nhưng theo giới lâm nghiệp địa phương: cây nghiến này ước độ 1.000 năm tuổi. Việc kết luận chính xác tuổi của cây nghiến Lũng Tủng là bao nhiêu năm cần phải có những khảo nghiệm kỹ của các nhà khoa học.
Nhưng có thể khẳng định, tới giai đoạn hiện nay: nó là một trong những cây nghiến cổ thụ bậc nhất của tỉnh Cao Bằng và của Việt Nam. Bởi nếu so với cây nghiến mọc bên cạnh mộ liệt sĩ Nông Văn Dền (tức Kim Đồng) hy sinh năm 1944 ở bản Nà Mạ, xã Trường Hà, huyện Hà Quảng, đã có tuổi trên 100 năm (hiện có đường kính thân 45cm) thì phải gọi cây nghiến đang đứng ở đầu bản Lũng Tủng bằng “Cụ”. Bởi “cụ nghiến Lũng Tủng”có đường kính thân tới 2,5 mét. Nếu lược bỏ quy luật: cây lớn chậm dần theo thời gian và làm một phép chia đơn thuần thì cây nghiến này cũng có tuổi đời ít nhất là 600 năm.
Theo ông Nông Văn Cầu chủ tịch xã Kim Loan cho biết: nguyên nhân cơ bản để cây nghiến này không bị xâm hại và gần như sống trường tồn cùng thời gian, vì nó mọc ở khu vực "Đông Sấn" (khu rừng thiêng). Đồng bào trong vùng cho rằng: các cây cổ thụ đứng ở "Đông Sấn" đều có linh hồn, ai chặt hạ những cây này sẽ bị thần rừng trừng phạt nặng nề, phải đổi mạng sống của mình hoặc người thân trong gia đình. Không những thế, khi cây cổ thụ bị chặt hạ thì bà con dân bản cũng sẽ gặp phải những tai hoạ khôn lường.
Ở khu vực miền Đông của tỉnh Cao Bằng, hiện còn khá nhiều “rừng thiêng” trong đó đang lưu giữ rất nhiều nguồn gen quý hiếm (kể cả rừng nghiến cổ thụ). Đây là kết quả bất ngờ nhờ một tập tục mang màu sắc tâm linh của đồng bào Tày Nùng ở Cao Bằng. Nó thể hiện cách ứng xử rất bình đẳng và văn minh giữa con người với thiên nhiên môi trường, để tất cả chúng ta cần phải trân trọng, học tập và phát huy./.
