Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam

Tạp chí Science dự báo các lĩnh vực nghiên cứu và chính sách có khả năng trở thành tiêu điểm trong năm nay như: Các quốc gia nghiền ngẫm hiệp ước đền bù tổn thất do biến đổi khí hậu; Các quỹ đầu tư khoa học lớn có lãnh đạo mới; Chỉnh sửa gen người; Khám phá bộ gen động vật; Chấm dứt bệnh mpox; Chọn địa điểm đánh dấu thế nhân sinh;

Khỉ Plecturocebus vieirai ở Brazil là một trong số nhiều loài linh trưởng có nguy cơ tuyệt chủng được giải trình tự gen.

Các quốc gia nghiền ngẫm hiệp ước đền bù tổn thất do biến đổi khí hậu

Năm nay, các nhà ngoại giao từ hơn 20 quốc gia sẽ tranh luận về các điều khoản của thỏa thuận yêu cầu các quốc gia giàu có, phát ra hầu hết lượng khí thải nhà kính trong lịch sử, bồi thường thiệt hại do biến đổi khí hậu. Đây là chính sách mới quan trọng nhất xuất hiện từ hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên Hợp Quốc tại Ai Cập vào tháng 11/2022.

Một quỹ mới do các nước giàu đóng góp sẽ chi trả cho những tổn thất kinh tế và thiệt hại tài sản liên quan đến nắng nóng, lũ lụt và các tác động khác của biến đổi khí hậu. Nhưng các bên ký kết chưa nêu chi tiết, chẳng hạn như quốc gia nào sẽ trả tiền, quốc gia nào sẽ được hưởng lợi và số tiền nên được chi tiêu như thế nào. Những chi tiết này sẽ là trọng tâm của hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên Hợp Quốc năm nay tại Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất. Các nhà quan sát hoài nghi về triển vọng hiện thực hóa thỏa thuận, bởi các quốc gia giàu có đã không thực hiện được những cam kết tài chính tương tự trong quá khứ.

Các quỹ đầu tư khoa học lớn có lãnh đạo mới

Hai trong số các nhà tài trợ nghiên cứu y sinh lớn nhất thế giới, Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH) và Wellcome Trust, có thể sẽ có giám đốc mới trong năm nay. Các nhà nghiên cứu đã trở nên mất kiên nhẫn vì phải chờ đợi Nhà Trắng đề cử người kế nhiệm kể từ khi Francis Collins từ chức giám đốc điều hành NIH vào tháng 11/2021. Tổ chức này chi tiêu khoảng 47,5 tỷ USD/năm cho khoa học. Người lãnh đạo tiếp theo, chỉ có thể được chỉ định với sự đồng ý của Thượng viện.

Trong khi đó, Wellcome Trust, một tổ chức phi lợi nhuận tài trợ hơn 1 tỷ bảng Anh mỗi năm cho nghiên cứu, cũng tìm người thay thế Giám đốc Jeremy Farrar, người đã tuyên bố sẽ rời đi vào đầu năm nay, sau một thập kỷ giữ chức, để trở thành nhà khoa học trưởng tại Tổ chức Y tế Thế giới.

Chỉnh sửa gen người

Năm mới có thể đánh dấu một cột mốc quan trọng cho y học: phương pháp điều trị y tế dựa trên chỉnh sửa gen đầu tiên được phê duyệt. Những người mắc bệnh hồng cầu hình liềm và bệnh beta-thalassemia mang khiếm khuyết trong gen tạo huyết sắc tố (hay protein vận chuyển oxy trong máu). Các công ty công nghệ sinh học Vertex Pharmaceuticals và CRISPR Therapeutics đã tiến hành các thử nghiệm lâm sàng lấy các tế bào gốc trong máu của bệnh nhân, sau đó sử dụng công cụ chỉnh sửa gen CRISPR để kích hoạt gen tạo huyết sắc tố rồi đưa gen đã được sửa đổi trở lại vào cơ thể.

Phương pháp điều trị này đã chấm dứt hầu hết các cơn đau dữ dội của bệnh nhân và cả nhu cầu truyền máu. Các công ty đang xin chấp thuận từ các cơ quan quản lý của Mỹ và châu Âu. Quyết định của cơ quan quản lý có thể được đưa ra vào cuối năm nay. Mối quan tâm tiếp theo sẽ là chi phí. Liệu pháp gen này có giá từ 850.000 USD đến 3,5 triệu USD.

Khám phá bộ gen động vật

Các nhà khoa học đã giải trình tự và nghiên cứu hàng ngàn bộ gen của con người và vi sinh vật, nhưng việc giải mã toàn bộ hệ gen của các sinh vật đa bào thì đã bị chậm lại. Một chương mới sẽ bắt đầu trong năm nay, khi hàng loạt các trình tự bộ gen không phải của con người sẽ được tiết lộ nhờ các công nghệ rẻ hơn và chính xác hơn.

Dự án giải trình tự hàng loạt sinh vật Earth BioGenome dự kiến sẽ công bố hơn 2.000 trình tự trong năm nay. Nhiều nghiên cứu thuộc dự án đã tập trung vào các loại động vật cụ thể. Ví dụ, nghiên cứu Cây sự sống Darwin do Viện Wellcome Sanger đã nghiên cứu côn trùng và các động vật không xương sống khác. Nghiên cứu Zoonomia đã xem xét kỹ lưỡng các loài động vật có vú. 2 nhóm nghiên cứu khác nữa sẽ công bố chuỗi trình tự của hơn 200 loài linh trưởng không phải người, nhiều loài trong số đó bị đe dọa hoặc có nguy cơ tuyệt chủng. Các nhà khoa học hy vọng dữ liệu mới sẽ thúc đẩy các nghiên cứu về bộ gen, đưa ra kết quả so sánh và cung cấp những hiểu biết sâu sắc về lịch sử tiến hóa và sự sống.

Chấm dứt bệnh mpox

Các cơ quan y tế sẽ cố gắng loại bỏ sự lây truyền từ người sang người của bệnh mpox, trước đây gọi là bệnh đậu mùa khỉ, căn bệnh lần đầu bùng phát trên toàn cầu vào năm 2022. Hơn 80.000 người đã bị nhiễm bệnh, khiến Tổ chức Y tế Thế giới phải tuyên bố Tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng gây quan ngại quốc tế.

Đến cuối năm, số ca mắc mới đã giảm mạnh nhưng hàng trăm ca vẫn được ghi nhận mỗi tuần. Các chuyên gia hy vọng sẽ hiểu rõ hơn nguyên nhân giảm số ca nhiễm, từ phía virus và miễn dịch cũng như từ phía hành vi của người bệnh. Các nghiên cứu đang được tiến hành có thể tiết lộ hiệu quả của vaccine đậu mùa trong việc bảo vệ chống lại mpox, cũng như so sánh các liều lượng và cách tiêm khác nhau. Việc vaccine có hiệu quả hay không là yếu tố quan trọng đối với chính sách y tế toàn cầu.

Chọn địa điểm đánh dấu thế nhân sinh

Các nhà nghiên cứu sẽ sớm công bố lựa chọn của họ về địa điểm đánh dấu Anthropocene, hay thế nhân sinh, mô tả kỷ nguyên con người để lại các tác động vĩnh viễn lên hành tinh. Nhóm làm việc về Anthropocene, được thành lập bởi Ủy ban Địa tầng Quốc tế, đã chọn những năm 1950, khi việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch tăng mạnh, là thời điểm bắt đầu của thế nhân sinh.

Hiện họ đang xem xét 12 địa điểm ứng cử viên trên khắp thế giới để chọn ra nơi có thể coi là đánh dấu cho sự bắt đầu của kỷ nguyên mới. Đây là các địa điểm có chứa bùn hồ, lõi băng hoặc các dấu tích khác ghi lại rõ ràng sự thay đổi lượng khí thải. Sau khi họ đưa ra lựa chọn, kết quả còn phải được phê duyệt bởi Ủy ban, và các chuyên gia dự đoán quy trình này sẽ gây tranh cãi.

Vaccine sốt xuất huyết sắp triển khai

Một loại vaccine mới chống sốt xuất huyết đã được phê duyệt ở châu Âu vào tháng trước và có thể sớm được triển khai rộng rãi ở Indonesia. Vaccine sốt xuất huyết cũ là Dengvaxia do Sanofi Pasteur sản xuất và bán trên thị trường từ năm 2015, chỉ dành cho những người từng nhiễm bệnh. Giờ đây, công ty dược phẩm Takeda đã chỉ ra trong các nghiên cứu đa quốc gia với hơn 28.000 người tham gia rằng vaccine sốt xuất huyết mới của họ, Qdenga, có thể bảo vệ an toàn cho những người chưa bao giờ bị nhiễm.

Sốt xuất huyết gây sốt và các triệu chứng suy nhược khác cho khoảng 100 triệu người mỗi năm, và trong một số ít trường hợp có thể gây tử vong. Một số nhà khoa học vẫn muốn có thêm dữ liệu về tính an toàn của Qdenga. Sự cảnh giác này xuất phát từ kinh nghiệm với Dengvaxia, trẻ em chưa bao giờ nhiễm virus sốt xuất huyết mà tiêm Dengvaxia có nguy cơ mắc bệnh nặng cao hơn.

Cải thiện tình hình bảo tồn ở Amazon

Tổng thống Brazil Luiz Inácio “Lula” da Silva dự kiến trong năm nay sẽ đổi mới các nỗ lực bảo vệ rừng Amazon và chống biến đổi khí hậu. Đây là hướng đi ngược lại so với người tiền nhiệm Jair Bolsonaro. Lula hứa sẽ chấm dứt nạn phá rừng bất hợp pháp, bắt đầu bằng cách thu hồi hàng trăm luật và sắc lệnh do Bolsonaro ban hành, làm suy yếu việc hạn chế khai thác gỗ trái phép.

Tuy nhiên, việc thực thi chưa biết thế nào bởi Brazil cần dành ngân sách cho nhiều vấn đề khác, như chống đói nghèo. Các quốc gia khác có thể hỗ trợ bằng cách khôi phục các khoản trợ cấp bảo tồn đã bị tạm ngừng trong nhiệm kỳ của Bolsonaro. Na Uy và Đức đều nối lại các khoản trợ cấp này vài ngày sau khi ông Lula thắng cử vào tháng 10/2022.