Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam

Ô nhiễm không khí đang trở thành vấn đề đáng báo động ở nhiều quốc gia trên thế giới. Ô nhiễm không khí không chỉ tác động môi trường mà còn tác động tới sức khỏe, đời sống xã hội. Vậy nguyên nhân ô nhiễm không khí là gì?

1. Nguyên nhân ô nhiễm không khí

Ô nhiễm không khí được hiểu là sự thay đổi thành phần của không khí, được thể hiện ở chỗ khói, bụi, hơi, xâm nhập vào trong không khí, khiến cho không khí phát sinh mùi, giảm tầm nhìn, gây nên sự biến đổi khí hậu. Đáng chú ý, ô nhiễm không khí gây ra nhiều tác hại tới con người, sinh vật, hệ sinh thái.

Những yếu tố gây nên ô nhiễm không khí thường có rất nhiều tác động. Tuy nhiên, có thể phân chia thành hai nguyên nhân ô nhiễm không khí chính bao gồm nguyên nhân tự nhiên và nguyên nhân nhân tạo.

1.1. Nguyên nhân tự nhiên

Trên thực tế, có nhiều yếu tố tự nhiên dẫn tới tình trạng ô nhiễm không khí. Cụ thể:

- Ô nhiễm do gió bụi: Gió bụi là một trong những yếu tố gây ra và lan truyền ô nhiễm không khí trên diện rộng. Theo đó, các bụi bẩn, các chất khí thải gây ô nhiễm có thể được gió đẩy đi xa hàng trăm kilomet.

- Ô nhiễm không khí do bão, lốc xoáy: Các nghiên cứu cho biết, bão sinh ra một lượng lớn khí thải có tên là NOx. NOx cũng là nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường. Bên cạnh đó, những trận bão cát thường mang theo bụi mịn (điển hình là bụi mịn PM10, PM2.5) khiến cho tỷ lệ ô nhiễm bụi mịn tăng lên.

- Núi lửa phun trào: Sự phun trào của núi lửa cũng là nguyên nhân ô nhiễm không khí tự nhiên. Theo đó, các chất gây ô nhiễm không khí khi núi lửa phun trào như metan, clo, lưu huỳnh... sẽ bị đẩy ra ngoài, khiến cho không khí ô nhiễm hơn.

- Cháy rừng: Chảy rừng là nguyên nhân khiến cho lượng chất NO (Nito Oxit) trong không khí tăng lên khá nhiều.

- Thời điểm giao mùa (hiện tượng nghịch nhiệt): Thời điểm giao mùa, đặc biệt là vào các tháng 10 và tháng 11 hay xuất hiện sương mù cũng là yếu tố gây ô nhiễm không khí. Những lớp sương mù dày đặc khiến cho lớp bụi tích tụ bên trong các thành phố không thoát ra được, từ đó gây ra tình trạng cả khu vực, thành phố bị bao phủ bởi các lớp bụi mịn, bụi siêu mịn...

Ngoài các yếu tố tự nhiên trên, nguyên nhân ô nhiễm không khí còn do các yếu tố như chất phóng xạ trong tự nhiên, sóng biển, các quá trình phân hủy, thối rữa của xác động vật – thực vật... Đáng lưu ý là những nguyên nhân ô nhiễm không khí tự nhiên này là nguyên nhân khách quan, khó có thể ngăn chặn và loại bỏ.

1.2. Nguyên nhân nhân tạo

Thực tế chứng minh rằng con người vừa là nguyên nhân và cũng là nạn nhân của ô nhiễm không khí. Các hoạt động sản xuất và đời sống của con người có tác động trực tiếp hoặc gián tiếp tới môi trường, đặc biệt là môi trường không khí.

Những yếu tố nhân tạo (do con người tạo ra) là nguyên nhân gây ô nhiễm không khí bao gồm hoạt động sản xuất công nghiệp và nông nghiệp, giao thông vận tải, hoạt động quân sự, xây dựng cơ sở vật chất, sinh hoạt, thu gom và xử lý rác thải.

1.2.1. Hoạt động sản xuất công nghiệp và nông nghiệp

Các con số thống kê trên thế giới cho thấy khói, bụi và khí thải từ các nhà máy công nghiệp chiếm tỷ lệ lớn nhất trong các nguyên nhân gây ra tình trạng ô nhiễm môi trường, bao gồm cả ô nhiễm không khí và ô nhiễm nước.

Trên thực tế, những cơ sở sản xuất ở trong và ngoài thành phố thường có một lượng lớn các khí độc, các chất gây ô nhiễm không khí, tiêu biểu là CO2, CO, SO2, NOx. Bên cạnh những chất này, các chất hữu cơ chưa cháy hết như muội than, bụi… nếu xử lý không tốt cũng gây ra tình trạng ô nhiễm không khí. Đây cũng là nguyên nhân chính gây ra hiện tượng mưa axit - hiện tượng gây ra rất nhiều tác hại cho con người cũng như mùa màng.

Bên cạnh các hoạt động công nghiệp, các hoạt động nông nghiệp cũng là nguyên nhân gây ô nhiễm không khí. Cụ thể, các hoạt động như đốt rơm rạ, đốt vườn vào các ngày vụ mùa... gây ra khói bụi, khiến tình trạng ô nhiễm không khí ngày càng tăng cao.

1.2.2. Giao thông vận tải

Các phương tiện giao thông (như ô tô, xe máy,…) là một trong những tác nhân gây ra hiệu ứng nhà kính. Nguyên nhân là vì các phương tiện giao thông này thường sử dụng nhiên liệu khí đốt để hoạt động. Từ đó, thải ra môi trường một lượng lớn các khí thải, khói bụi.

Đặc biệt, với những quốc gia kém phát triển, đang phát triển thì các phương tiện giao thông là nguyên nhân gây ô nhiễm không khí đặc biệt nghiêm trọng vì người dân thường sử dụng các phương tiện lỗi thời, dịch vụ vận chuyển công cộng cũng như cơ sở hạ tầng còn chưa phát triển.

1.2.3. Hoạt động xây dựng cơ sở vật chất

Xây dựng cơ sở vật chất phản ảnh sự phát triển của kinh tế - xã hội và cũng là nguyên nhân gây ô nhiễm không khí. Theo đó, các hoạt động như xây dựng công trình, phá dỡ các công trình sẽ gây ô nhiễm không khí trầm trọng.

Ngoài ra, các hoạt động sản xuất không có chế độ bảo hộ tối thiểu như các lò rèn cũng tác động lên tình trạng ô nhiễm không khí từng ngày.

1.2.4. Công nghiệp quốc phòng

Những hoạt động quân sự như sản xuất, thực hiện các hoạt động nghiên cứu, chế tạo, thử nghiệm vũ khí làm phát sinh nhiều chất thải, là nguyên nhân ô nhiễm không khí. Hơn nữa, các khí độc, tên lửa, chiến tranh hóa học cũng là những yếu tố gây ra sự ô nhiễm.

1.2.5. Thu gom và xử lý rác thải

Việc thu gom và xử lý rác thải, đặc biệt là ở những nước chưa phát triển sẽ dẫn tới gây ra các chất gây ô nhiễm không khí, khiến tình trạng ô nhiễm trở nên nghiêm trọng hơn. Theo đó, với lượng rác thải nhiều, không được phân loại cộng thêm cách xử lý thủ công như đốt rác trực tiếp ngoài môi trường... gây tác động trực tiếp lên môi trường không khí.

Bên cạnh đó, tình trạng ô nhiễm ao hồ lâu năm, bùn thải không được xử lý cũng là yếu tố tác động không nhỏ tới mức độ ô nhiễm không khí.

1.2.6. Hoạt động sinh hoạt

Các hoạt động sinh hoạt thường ngày của con người, đặc biệt là ở những khu vực chưa phát triển cũng là nguyên nhân ô nhiễm không khí. Cụ thể, các hoạt động nấu nướng sử dựng các nguyên liệu củi, than... sẽ làm giải phóng khói bụi vào môi trường không khí.

2. Hậu quả của ô nhiễm không khí

Dưới đây là những hậu quả của ô nhiễm không khí mà con người không thể chủ quan:

- Ảnh hưởng tiêu cực tới sức khỏe con người. Ô nhiễm không khí là nguyên nhân gây bệnh và là yếu tố làm tăng sự trầm trọng của các căn bệnh liên quan tới hô hấp, tim mạch, thậm chí là ung thư.

- Tác động tới sự sống của động - thực vật, là nguyên nhân gây ra tình trạng miễn dịch kém. Đặc biệt mưa axit làm ảnh hưởng nghiêm trọng tới hệ sinh thái, sinh vật ở môi trường nước.

Ngoài ra, ô nhiễm không khí còn là yếu tố dẫn tới biến đổi khí hậu, hiệu ứng nhà kính... tác động tiêu cực tới chất lượng cuộc sống con người.

Như vậy, nguyên nhân ô nhiễm không khí bao gồm các yếu tố tự nhiên và nhân tạo. Nếu như nguyên nhân khách quan từ tự nhiên khó có thể loại bỏ thì nguyên nhân xuất phát từ các hoạt động của con người hoàn toàn có thể ngăn chặn.

Bằng các hành động cụ thể như trồng thêm cây xanh, sử dụng nhiên liệu sạch, xử lý rác thải khoa học, hiện đại... con người hoàn toàn có thể làm giảm bớt sự hình thành các chất gây ô nhiễm không khí, từ đó làm giảm tình trạng ô nhiễm môi trường nói chung.