Nhìn từ khía cạnh văn hóa, PGS.TS Phan Thị Hồng Xuân, Phó Trưởng khoa Nhân học (ĐH KHXH&NV thành phố) cho biết, không chỉ chung dòng chảy, Mekong còn là nơi giao thoa nhiều nền văn hóa đa dạng trong 6 nước tiểu vùng Mekong. Hiện nay các khảo sát cho thấy nguồn lợi từ thủy sản, cùng với lượng phù sa dồi dào cung cấp cho các vùng trồng lúa nước rộng lớn cũng như phần đông dân cư dùng sông làm nơi thông thương, giao về kinh tế, thương mại, văn hóa với các quốc gia lân cận. Trong đó, ước tính mỗi năm, sông Mekong mang lại nguồn thu nhập khoảng 70 tỉ USD cho các quốc gia ven sông.

 

Tuy nhiên, việc ứng xử khác nhau của một số quốc gia tiểu vùng Mekong hiện nay đang gây ra nhiều trở ngại, thách thức về nhiều mặt. Tại buổi tọa đàm, nhà nghiên cứu Chung Hoàng Chương, Giáo sư tại Khoa Á Mỹ học (ĐH San Francisco, Mỹ), thành viên Tổ chức Sông ngòi Quốc tế và Ủy ban kết nghĩa TP.HCM - San Francisco cho biết, qua những chuyến đi thực địa tại nhiều khu vực thuộc tiểu vùng Mekong, nhận thấy những hậu quả đáng lo ngại về môi sinh, sinh kế của các cộng đồng dân cư, trong đó có vấn đề nan giải về di dân, tái định cư bắt buộc để phục vụ các dự án xây đập thủy điện của một số quốc gia trong lưu vực. Dẫn chứng cụ thể, Giáo sư Chương đã đưa ra con số đáng lo ngại về sự biến mất của một số loài cá, như: cá heo, chim trĩ, cá tra lớn (500kg) gần như đã tuyệt chủng. Thậm chí, nguồn lợi tôm cá ở khu vực hạ lưu sông là nguồn sống của hơn 25 ngàn người Việt cũng đang vơi dần.  

 

Tính đến nay, các cộng đồng dân cư tại ĐBSCL đang phải đối mặt với tình trạng gia  tăng  sạt  lở  bờ  sông,  bờ  biển. Hệ quả là toàn bộ các hoạt động liên quan đến thời  vụ  canh  tác, đánh  bắt  thủy  sản,  giao  thông  thủy, sản  vật, và  kể  cả  các sinh hoạt văn hóa truyền thống đều bị ảnh hưởng. 

 

 

Các nghiên cứu thực địa cũng chỉ ra các tác động rối  loạn  về  mùa  và  không  thể  thực  hiện  được  các  hoạt  động  trong  chu  kỳ  sống  như  di cư,  tìm  mồi,  sinh  sản… của các sinh vật. Đó là quá trình xâm  nhập  mặn vào  đất  liền  ở  vùng  ven  biển  ĐBSCL  là  sự  cân  bằng  động  giữa  dòng chảy nước ngọt sông Mekong đẩy ra và nước mặn từ  biển đẩy vào. Khi dòng chảy Mekong yếu đi vào mùa khô thì  nước biển vào sâu  hơn trong  đất liền và ngược lại khi dòng chảy Mekong mạnh hơn vào mùa nước thì  mặn bị đẩy ra.  Đây là  sự  mất cân bằng tự  nhiên đang xảy ra ngày càng phức tạp mỗi năm. 

 

Bày tỏ lo ngại về các thách thức trên dòng Mekong, mới đây Mạng lưới sông ngòi Việt Nam và Trung tâm Sáng tạo Xanh cũng đã cho xuất bản tài liệu "Những truyền thuyết hiện đại xung quanh vấn đề thủy điện Mê Kông” nêu lên 10 vấn đề quan ngại, trong đó nhấn mạnh tác động của các công trình thủy điện trước tiên khiến các loài cá không  thể  di  cư  được  trong  mùa  di  cư  sau,  không  sinh  sản  được.  Mất  phù  sa  thì  khoảng  10-15  năm  sau  mới thấy  được  tác  động  rõ  ràng  trên  năng  suất  lúa;  giảm  nguồn  cát,  sỏi  ở đáy  sông  cũng  phải  cần 10  năm  sau  mới  nhận  biết  vì  thời  gian  cát  sỏi  di  chuyển  dọc  đáy  sông  xuống  đến  ĐBSCL  cũng mất  nhiều  năm.